Ο Άτλας, κατά την εκδοχή του Ησιόδου, ήταν γιος του Ιαπετού και της Κλυμένης, αδελφός του Προμηθέα, του Επιμηθέα και του Μενοίτιου. Στην Τιτανομαχία, ως γνωστόν, ο Άτλας έχασε και ο Δίας τον καταδίκασε να φέρει για πάντα στους ώμους του τον ουράνιο θόλο. Υποθέτουμε ότι για να έχει αυτή την ικανότητα θα ήταν τεράστιος, αλλά οπωσδήποτε ασήμαντος σε σχέση με το μέγεθος του ουράνιου θόλου. Άρα, ήταν κυρίως υπόθεση δύναμης -υπερδύναμης για την ακρίβεια- και όχι όγκου αυτό το επίτευγμα. Άλλωστε, ο πολύ μικρότερος το δέμας Ηρακλής, που τον φανταζόμαστε στις διαστάσεις κανονικού ανθρώπου, κατάφερε κι αυτός να σηκώσει για λίγο την ουράνια σφαίρα, μέχρι να πεταχτεί ο Άτλας να του φέρει τα χρυσά μήλα των ΕσπερίδωνΗ Ελλάδαδεν είναι φυσικά ένας Άτλας. Το ειδικό της βάρος με όρους οικονομίας και δημογραφίας είναι ασήμαντο στον πλανήτη. Τα 11 εκατομμύρια κατοίκων της αντιστοιχούν μόλις στο 0,17% του παγκόσμιου πληθυσμού. Το ελληνικό ΑΕΠ αντιστοιχεί στο 0,45% του παγκοσμίου. Το χρέος της είναι κατά τι μικρότερο από το 0,8% του παγκόσμιου χρέους, που στο τέλος του χρόνου θα φτάσει τα ιλιγγιώδη 43 τρισ. δολάρια. Το ελληνικό χρέος αντιστοιχεί επίσης περίπου στο 2,5% των 16 τρισ. δημοσίου χρέους όλης της Ε.Ε. και στο 5,5% του χρέους που συσσωρεύουν τρεις από τους στυλοβάτες της Ευρωζώνης, η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία (περίπου 7 τρισ.). Τέλος, το ελληνικό χρέος μοιάζει απλώς με έναν μικρό λεκέ μπροστά στο δυσθεώρητο αμερικανικό χρέος των 10 τρισ. δολαρίων, σχεδόν το 20% του παγκόσμιου.
Επομένως, με τίποτα η Ελλάδα δεν είναι ο Άτλας που κουβαλά στους ώμους της την (αν)ισορροπία του παγκόσμιου χρέους. Κι όμως, έτσι ακριβώς αντιμετωπίζεται από όλες τις δυνάμεις της διεθνούς πολιτικής ελίτ, της πλουτονομίας και της χρεοκρατίας. Όταν ο πλανητάρχης Ομπάμα ισχυρίζεται ενώπιον της ηγεμόνος της Ευρωζώνης Μέρκελ ότι η διάσωση της Ελλάδας είναι ζωτική για τη διατήρηση της διεθνούς και της αμερικανικής ανάκαμψης, τότε κάτι σοβαρό τρέχει εδώ. Όταν η γερμανική ηγεσία απευθύνει έκκληση στην ΕΚΤ για ένα «γενναίο πακέτο διάσωσης με συμμετοχή των ιδιωτών», κάτι μεγάλο παίζεται. Όταν ο άρχων του ευρώ, ο Τρισέ, στυλώνει τα πόδια φωνάζοντας πως δεν δέχεται μια καταναγκαστική επιμήκυνση ή μείωση της αξίας των ελληνικών ομολόγων, κάτι υπονοείται για το πραγματικό πρόβλημα και τους ώμους που το σηκώνουν σ’ αυτή την παγκόσμια ισορροπία τρόμου.
Ποια είναι η τρομακτική υπερδύναμη που κάνει τον Ομπάμα να φοβάται; Ποια είναι καταστροφική υπερδύναμη που κάνει τη Μέρκελ να ξεχνά την προτεσταντική της εγκράτεια και να πιέζει με κάθε μέσο τους βουλευτές της να βάλουν νερό στο κρασί τους; Μήπως είναι η ίδια η Ελλάδα η υπερδύναμη αυτή; Εκ πρώτης όψεως, όχι. Ιδιαίτερα αν πάρει κανείς υπόψη τα στοιχεία, που τόση βαρύτητα έχουν για τους ιεροψάλτες της δημοσιονομικής ορθοδοξίας.
Μήπως είναι τα μυστηριώδη CDS και οι βαμμένοι με χρώματα του πολέμου «παίκτες» τους η δύναμη αυτή; Εν μέρει, ναι. Τα «ανοικτά» συμβόλαια CDS που ποντάρουν στην ελληνική χρεοκοπία έχουν επενδύσει κάτι παραπάνω από 5 δισ. δολάρια, σε ένα «στοίχημα» αξίας 78 δισ. δολαρίων. Τόσα προσδοκούν να πάρουν τα αρπακτικά αυτής της αρύθμιστης αγοράς από ένα «πιστωτικό γεγονός» επί των ελληνικών ομολόγων. Ωστόσο, το ποσό αυτό είναι μάλλον ασήμαντο μπροστά στα 100 δισ. δολάρια που έχουν στοιχηματίσει οι ίδιοι «κακοί» για κάποια ανάλογα «πιστωτικά γεγονότα» στην Ιταλία, τη Γαλλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, το Βέλγιο, την Αυστρία και την ίδια την κραταιά Γερμανία. Και, γι’ αυτές το διακύβευμα είναι πάνω από 800 δισ. δολάρια! Γιατί, λοιπόν, δεν στοχοποιήθηκε κάποια από τις χώρες που η χρεοκοπία της θα απέφερε πολλαπλάσια κέρδη;
Τα CDS είναι προφανώς μέρος του προβλήματος, αλλά το όλο πρόβλημα, στον πυρήνα του, είναι η ίδια η μηχανή παραγωγής χρήματος: το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η τραπεζοκρατία, ιδιαίτερα από τη δεκαετία του ’70 και μετά, οπότε οι Αμερικανοί εγκατέλειψαν το νομισματικό σύστημα του Μπρέτον Γουντς, για να πλημμυρίζουν τον κόσμο με δολάρια κατά βούληση, εξελίχθηκε σε σχεδόν αποκλειστικό «παραγωγό» χρήματος, στις άπειρες οβιδιακές μορφές του, που μοναδική τους ουσία έχουν το ίδιο το χρέος, ιδιωτικό ή δημόσιο. Η φούσκα του χρέους που εκτρέφεται αδιαλείπτως εδώ και τέσσερις δεκαετίες φτάνει τώρα στα όριά της. Όχι γιατί έχει προσβάλει αδύναμες, παραγωγικά ισχνές, χώρες, όπως η Ελλάδα. Αλλά γιατί πλήττει τον σκληρό πυρήνα του ιστορικού καπιταλισμού, τις ατμομηχανές αναπαραγωγής του, τις ΗΠΑ, τη Γερμανία ή την Ιαπωνία.
Οι πολιτικές ηγεσίες μόλις τώρα συνειδητοποιούν ότι έχουν παραδώσει στη Διεθνή της τοκογλυφίας αυτήν την τρομακτική δύναμη. Αλλά δεν έχουν καμία απολύτως βούληση να την τιθασεύσουν. Συνειδητοποιούν ότι έχουν εμπιστευθεί στους banksters (κατά έναν ευφυή συνδυασμό των bankers και των gangsters) ένα όπλο μαζικής καταστροφής, αλλά ευελπιστούν ότι θα κρατήσουν την καταστροφική του ενέργεια μακριά από τις γραμμές Μαζινό, στην περιφέρεια του διεθνούς καπιταλισμού. Αντιλαμβάνονται ότι, αργά ή γρήγορα, η λύση μπορεί να δοθεί με δύο τρόπους: ή ένα παγκόσμιο deal για την απαλοιφή μέρους ή του όλου χρέους, αλλά με όλα τα στοιχεία αναπαραγωγής του ανέπαφα, ή με έναν γενικευμένο πόλεμο χρεών, όπου θα ισχύει μόνο το «ο σώζων εαυτόν σωθήτω».
Το πιθανότερο είναι ότι θα ζήσουμε ένα συνδυασμό και των δύο. Και χρεοπόλεμο και μια «συνθήκη ειρήνης» για όσους επιζήσουν από τον πρώτο. Προς το παρόν, οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ επιχειρούν να στήσουν αναχώματα – και η Ελλάδα είναι το έσχατο ανάχωμα σ’ αυτή την προσπάθεια, στην οποία χρησιμοποιούνται ως οχυρωματικά υλικά όλα τα κεκτημένα της μεταπολεμικής ευημερίας: το κοινωνικό κράτος, οι ελάχιστες εγγυήσεις εισοδήματος, η κοινωνική διαπραγμάτευση για τον μισθό, το ασφαλιστικό σύστημα, τα δημόσια αγαθά, ο δημόσιος πλούτος, η εθνική κυριαρχία και, τελικά, η ίδια η κοινοβουλευτική δημοκρατία.
Από την άποψη αυτή, η Ελλάδα είναι όντως η πραγματική υπερδύναμη αυτής της κρίσης. Έχει στα χέρια της ένα τρομακτικό πλεονέκτημα, ένα απίστευτης ισχύος διαπραγματευτικό χαρτί. Από τη στιγμή που, τυχαία ή εσκεμμένα, επελέγη ως ο άξονας του παγκόσμιου παιγνίου για το χρέος, έχει ένα παράθυρο ευκαιρίας να εκβιάσει όχι απλά τη διάσωσή της, αλλά τη ριζική αλλαγή των κανόνων. Την αποφασιστική αφαίρεση της ισχύος από τη χρηματοπιστωτική δικτατορία. Την ανάκτηση της πολιτικής δύναμης από την πολιτική και τελικά από την ίδια τη δημοκρατία. Τη δημοκρατία που ανακτά το κοινωνικό της περιεχόμενο στο τρίπτυχο των «Αγανακτισμένων»: ισότητα, δικαιοσύνη, αξιοπρέπεια.
Ακούγεται ουτοπικό; Όχι και τόσο, αν σκεφτεί κανείς ότι, αν η Ελλάδα εξαπολύσει τα πυρά της από το μοναδικό όπλο που έχει στα χέρια της, θα ακολουθήσει ένα ασύλληπτο ντόμινο καταρρεύσεων, ένας συστημικός Αρμαγεδδών, που είναι απίθανο να διακρίνει «αθώους» και «ενόχους», ισχυρούς και ανίσχυρους. Το δίλημμα που θα θέσει είναι απλούστατο: «Θέλετε να δοκιμάσουμε το κακό σενάριο;». Υποθέτω ότι τώρα πια λίγοι είναι αυτοί που θα πουν «ναι».
Η Ελλάδα είναι, λοιπόν, η υπερδύναμη της κρίσης. Αλλά όχι γιατί το πολιτικό της σύστημα είναι ικανό και έτοιμο χειριστεί το όπλο της, ασκώντας επιδέξιους «εκβιασμούς» στη διεθνή τραπεζοκρατία ή στους πολιτικούς ντίλερ της. Ίσα ίσα, το πολιτικό σύστημα εξελίσσεται πιθανότατα στο μεγαλύτερο θύμα της κρίσης αυτής, με τον διαδραματιζόμενο μπροστά στα μάτια μας αργό θάνατό του. Από τον οποίο φαίνεται απίθανο να γλιτώσει, όσους τόνους πολιτικής συναίνεσης κι αν επιστρατεύσει. Η κοινωνική συναίνεση μοιάζει να έχει χαθεί διά παντός, και η ανάκτησή της θα απαιτούσε μια ταχύτατη, ταχυδακτυλουργική ανασυγκρότηση του πολιτικού συστήματος, άφθαρτους «σωτήρες». Αλλά ο χρόνος δεν επιτρέπει κάτι τέτοιο και η πρώτη ύλη -σε πρόσωπα και μηχανισμούς- μοιάζει να έχει εξαντληθεί. Φυσικά, υπάρχει και η εναλλακτική της αυταρχικής εκτροπής, αλλά ποιος τη ρισκάρει με μια κοινωνία σε κατάσταση παροξυσμού;
Κι αυτός ο κοινωνικός παροξυσμός, ακατέργαστος, πολιτικά θολός, ιδεολογικά ανάμεικτος, είναι τελικά η υπερδύναμη της κρίσης. Αν γλιτώσει από τη φθορά, την κόπωση, την πατρωνία, την κολακεία, αν τα θυμωμένα «όχι» βρουν τη συνέχειά τους σε μερικά αποφασιστικά «ναι», σε μια συντεταγμένη διεκδίκηση μιας ευρύτατης οικονομικής και πολιτικής αλλαγής, αν η ελληνική κοινωνία πετύχει να μεταδώσει τον ιό της οργής σε όλη την Ευρώπη, τότε μπορεί να γίνει μια απροσδόκητη υπερδύναμη του κόσμου μας. Όχι ως ο Άτλας που σηκώνει καρτερικά στους ώμους το οικονομικό μας σύμπαν. Αλλά ως θυμωμένος Ηρακλής που τον αφήνει να πέσει, αδιαφορώντας για τα μήλα εξ Εσπερίας. Και Γαία -και ουρανός- πυρί μειχθήτω…
Ποια είναι η τρομακτική υπερδύναμη που κάνει τον Ομπάμα να φοβάται; Ποια είναι καταστροφική υπερδύναμη που κάνει τη Μέρκελ να ξεχνά την προτεσταντική της εγκράτεια και να πιέζει με κάθε μέσο τους βουλευτές της να βάλουν νερό στο κρασί τους; Μήπως είναι η ίδια η Ελλάδα η υπερδύναμη αυτή; Εκ πρώτης όψεως, όχι. Ιδιαίτερα αν πάρει κανείς υπόψη τα στοιχεία, που τόση βαρύτητα έχουν για τους ιεροψάλτες της δημοσιονομικής ορθοδοξίας.
Μήπως είναι τα μυστηριώδη CDS και οι βαμμένοι με χρώματα του πολέμου «παίκτες» τους η δύναμη αυτή; Εν μέρει, ναι. Τα «ανοικτά» συμβόλαια CDS που ποντάρουν στην ελληνική χρεοκοπία έχουν επενδύσει κάτι παραπάνω από 5 δισ. δολάρια, σε ένα «στοίχημα» αξίας 78 δισ. δολαρίων. Τόσα προσδοκούν να πάρουν τα αρπακτικά αυτής της αρύθμιστης αγοράς από ένα «πιστωτικό γεγονός» επί των ελληνικών ομολόγων. Ωστόσο, το ποσό αυτό είναι μάλλον ασήμαντο μπροστά στα 100 δισ. δολάρια που έχουν στοιχηματίσει οι ίδιοι «κακοί» για κάποια ανάλογα «πιστωτικά γεγονότα» στην Ιταλία, τη Γαλλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, το Βέλγιο, την Αυστρία και την ίδια την κραταιά Γερμανία. Και, γι’ αυτές το διακύβευμα είναι πάνω από 800 δισ. δολάρια! Γιατί, λοιπόν, δεν στοχοποιήθηκε κάποια από τις χώρες που η χρεοκοπία της θα απέφερε πολλαπλάσια κέρδη;
Τα CDS είναι προφανώς μέρος του προβλήματος, αλλά το όλο πρόβλημα, στον πυρήνα του, είναι η ίδια η μηχανή παραγωγής χρήματος: το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η τραπεζοκρατία, ιδιαίτερα από τη δεκαετία του ’70 και μετά, οπότε οι Αμερικανοί εγκατέλειψαν το νομισματικό σύστημα του Μπρέτον Γουντς, για να πλημμυρίζουν τον κόσμο με δολάρια κατά βούληση, εξελίχθηκε σε σχεδόν αποκλειστικό «παραγωγό» χρήματος, στις άπειρες οβιδιακές μορφές του, που μοναδική τους ουσία έχουν το ίδιο το χρέος, ιδιωτικό ή δημόσιο. Η φούσκα του χρέους που εκτρέφεται αδιαλείπτως εδώ και τέσσερις δεκαετίες φτάνει τώρα στα όριά της. Όχι γιατί έχει προσβάλει αδύναμες, παραγωγικά ισχνές, χώρες, όπως η Ελλάδα. Αλλά γιατί πλήττει τον σκληρό πυρήνα του ιστορικού καπιταλισμού, τις ατμομηχανές αναπαραγωγής του, τις ΗΠΑ, τη Γερμανία ή την Ιαπωνία.
Οι πολιτικές ηγεσίες μόλις τώρα συνειδητοποιούν ότι έχουν παραδώσει στη Διεθνή της τοκογλυφίας αυτήν την τρομακτική δύναμη. Αλλά δεν έχουν καμία απολύτως βούληση να την τιθασεύσουν. Συνειδητοποιούν ότι έχουν εμπιστευθεί στους banksters (κατά έναν ευφυή συνδυασμό των bankers και των gangsters) ένα όπλο μαζικής καταστροφής, αλλά ευελπιστούν ότι θα κρατήσουν την καταστροφική του ενέργεια μακριά από τις γραμμές Μαζινό, στην περιφέρεια του διεθνούς καπιταλισμού. Αντιλαμβάνονται ότι, αργά ή γρήγορα, η λύση μπορεί να δοθεί με δύο τρόπους: ή ένα παγκόσμιο deal για την απαλοιφή μέρους ή του όλου χρέους, αλλά με όλα τα στοιχεία αναπαραγωγής του ανέπαφα, ή με έναν γενικευμένο πόλεμο χρεών, όπου θα ισχύει μόνο το «ο σώζων εαυτόν σωθήτω».
Το πιθανότερο είναι ότι θα ζήσουμε ένα συνδυασμό και των δύο. Και χρεοπόλεμο και μια «συνθήκη ειρήνης» για όσους επιζήσουν από τον πρώτο. Προς το παρόν, οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ επιχειρούν να στήσουν αναχώματα – και η Ελλάδα είναι το έσχατο ανάχωμα σ’ αυτή την προσπάθεια, στην οποία χρησιμοποιούνται ως οχυρωματικά υλικά όλα τα κεκτημένα της μεταπολεμικής ευημερίας: το κοινωνικό κράτος, οι ελάχιστες εγγυήσεις εισοδήματος, η κοινωνική διαπραγμάτευση για τον μισθό, το ασφαλιστικό σύστημα, τα δημόσια αγαθά, ο δημόσιος πλούτος, η εθνική κυριαρχία και, τελικά, η ίδια η κοινοβουλευτική δημοκρατία.
Από την άποψη αυτή, η Ελλάδα είναι όντως η πραγματική υπερδύναμη αυτής της κρίσης. Έχει στα χέρια της ένα τρομακτικό πλεονέκτημα, ένα απίστευτης ισχύος διαπραγματευτικό χαρτί. Από τη στιγμή που, τυχαία ή εσκεμμένα, επελέγη ως ο άξονας του παγκόσμιου παιγνίου για το χρέος, έχει ένα παράθυρο ευκαιρίας να εκβιάσει όχι απλά τη διάσωσή της, αλλά τη ριζική αλλαγή των κανόνων. Την αποφασιστική αφαίρεση της ισχύος από τη χρηματοπιστωτική δικτατορία. Την ανάκτηση της πολιτικής δύναμης από την πολιτική και τελικά από την ίδια τη δημοκρατία. Τη δημοκρατία που ανακτά το κοινωνικό της περιεχόμενο στο τρίπτυχο των «Αγανακτισμένων»: ισότητα, δικαιοσύνη, αξιοπρέπεια.
Ακούγεται ουτοπικό; Όχι και τόσο, αν σκεφτεί κανείς ότι, αν η Ελλάδα εξαπολύσει τα πυρά της από το μοναδικό όπλο που έχει στα χέρια της, θα ακολουθήσει ένα ασύλληπτο ντόμινο καταρρεύσεων, ένας συστημικός Αρμαγεδδών, που είναι απίθανο να διακρίνει «αθώους» και «ενόχους», ισχυρούς και ανίσχυρους. Το δίλημμα που θα θέσει είναι απλούστατο: «Θέλετε να δοκιμάσουμε το κακό σενάριο;». Υποθέτω ότι τώρα πια λίγοι είναι αυτοί που θα πουν «ναι».
Η Ελλάδα είναι, λοιπόν, η υπερδύναμη της κρίσης. Αλλά όχι γιατί το πολιτικό της σύστημα είναι ικανό και έτοιμο χειριστεί το όπλο της, ασκώντας επιδέξιους «εκβιασμούς» στη διεθνή τραπεζοκρατία ή στους πολιτικούς ντίλερ της. Ίσα ίσα, το πολιτικό σύστημα εξελίσσεται πιθανότατα στο μεγαλύτερο θύμα της κρίσης αυτής, με τον διαδραματιζόμενο μπροστά στα μάτια μας αργό θάνατό του. Από τον οποίο φαίνεται απίθανο να γλιτώσει, όσους τόνους πολιτικής συναίνεσης κι αν επιστρατεύσει. Η κοινωνική συναίνεση μοιάζει να έχει χαθεί διά παντός, και η ανάκτησή της θα απαιτούσε μια ταχύτατη, ταχυδακτυλουργική ανασυγκρότηση του πολιτικού συστήματος, άφθαρτους «σωτήρες». Αλλά ο χρόνος δεν επιτρέπει κάτι τέτοιο και η πρώτη ύλη -σε πρόσωπα και μηχανισμούς- μοιάζει να έχει εξαντληθεί. Φυσικά, υπάρχει και η εναλλακτική της αυταρχικής εκτροπής, αλλά ποιος τη ρισκάρει με μια κοινωνία σε κατάσταση παροξυσμού;
Κι αυτός ο κοινωνικός παροξυσμός, ακατέργαστος, πολιτικά θολός, ιδεολογικά ανάμεικτος, είναι τελικά η υπερδύναμη της κρίσης. Αν γλιτώσει από τη φθορά, την κόπωση, την πατρωνία, την κολακεία, αν τα θυμωμένα «όχι» βρουν τη συνέχειά τους σε μερικά αποφασιστικά «ναι», σε μια συντεταγμένη διεκδίκηση μιας ευρύτατης οικονομικής και πολιτικής αλλαγής, αν η ελληνική κοινωνία πετύχει να μεταδώσει τον ιό της οργής σε όλη την Ευρώπη, τότε μπορεί να γίνει μια απροσδόκητη υπερδύναμη του κόσμου μας. Όχι ως ο Άτλας που σηκώνει καρτερικά στους ώμους το οικονομικό μας σύμπαν. Αλλά ως θυμωμένος Ηρακλής που τον αφήνει να πέσει, αδιαφορώντας για τα μήλα εξ Εσπερίας. Και Γαία -και ουρανός- πυρί μειχθήτω…