Σε 20-30 χρόνια απο σήμερα ο Ανδρέας Παπανδρέου μπορεί να μην υπάρχει. Θα υπάρχει όμως μια Ελλάδα πτωχευμένη κι ένας λαός στα όρια της οικονομικής και της ηθικής εξαθλίωσης ” Χάρρυ Κλυνν, “Αλλαγή και πάσης Ελλάδος” (1983)
Ομιλία Α.Παπανδρέου 1985
Αγανακτισμένοι στο Σύνταγμα 2011
Στα χρόνια της μεταπολεμικής Ελλάδας, όπως σημειώνει η Ντίνα Δασκαλοπούλου στο “Εψιλον”, μ’ ενα μεγάλο μέρος του πληθυσμού της οικονομικά και κοινωνικά εξαθλιωμένο, με τους ηττημένους του Εμφυλίου στις φυλακές και τις εξορίες κι ενα κράτος απολύτως εξαρτημένο απο την αμερικανική οικονομική βοήθεια, η χώρα υιοθέτησε πλήρως μια δυτικότροπη κουλτούρα δημιουργώντας ενα sui generis ιδεολογικό συμπίλημα όπου συνδέονταν ο αντικομμουνισμός, ο ελληνοχριστιανισμός και το αμερικανικό όνειρο. Για πολλούς ερευνητές η μεσαία τάξη γιγαντώνεται το 1981 με την άνοδο του Α. Παπανδρέου στην εξουσία και την είσοδο στο προσκήνιο της πολιτικής και οικονομικής ζωής της χώρας των αγροτών, των εργατών, των υπαλλήλων και των μικρομεσαίων επαγγελματιών.
Τότε νομιμοποιείται πλήρως η αριστερά με την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, η νέα ελληνική γίνεται επίσημη γλώσσα του κράτους, οι μισθοί αυξάνονται κατά 60% και η ταυτότητα της κλαδικής του ΠΑΣΟΚ μετατρέπεται σε διαβατήριο κοινωνικής ανόδου. Το ΠΑΣΟΚ είναι ακόμη ένα αριστερό, ριζοσπαστικό κόμμα, με πρόταγμα στην ατζέντα του την έξοδο της χώρας απο την ΕΟΚ και το ΝΑΤΟ.
Σύμφωνα με τον επίκουρο καθηγητή του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Παν/μιου, Σπύρο Σακελλαρόπουλο, η 20ετία απο το 1981 έως το 2001 είναι το κλειδί για να κατανοήσει κανείς την πορεία της μεσαίας τάξης στη χώρα μας. “Απο τη μια παραδοσιακές μεσαίες κατηγορίες (επιχειρηματίες που απασχολούν μέχρι 9 άτομα, μικρέμποροι, αγρότες κάτοχοι μεσαίας ιδιοκτησίας) εμφανίζουν μια σαφή τάση μείωσης: απο σχεδόν 20% του πληθυσμού (1981) περιορίζονται σε λιγότερο απο 10% (2001).
Απο την άλλη οι νέες μορφές μεσαίων κοινωνικών κατηγοριών (ελεύθεροι επαγγελματίες, μεσαία στελέχη του ιδιωτικού & δημοσίου τομέα) ακολουθούν μια αντίστροφη πορεία και απο το 10% προσεγγίζουν το 20%. Σταδιακά οι μεγάλες επιχειρήσεις εκτόπισαν τους μικροεπιχειρηματίες και τους μικρέμπορους, αλλά στελεχώθηκαν στις νευραλγικές τους θέσεις απο μεσαία μισθωτά στρώματα ενω και η συνολικότερη οικονομική ανάπτυξη συνέβαλε στην ανάγκη αύξησης του αριθμού των ελεύθερων επαγγελματιών“
Πράγματι, η χώρα της Αλλαγής αλλάζει συνθηματολογία και οράματα με νέο εθνικό στόχο την ένταξη μας στην ΟΝΕ. Η κυβέρνηση Σημίτη υποσχόμενη “εκσυγχρονισμό”, μετατρέπει εν μια νυκτί την εργασία σε απασχόληση, νομοθετώντας τα πρώτα μέτρα που θα ναρκοθετήσουν τα εργασιακά δικαιώματα. Οι απασχολούμενοι πλέον μπορεί να είναι ευέλικτοι, ελαστικοί, υποαπασχολούμενοι ή νοικιασμένοι. Σύμφωνα με την Άννα Κομνηνού, “αρχίζει και αναδεικνύεται μια νεα δυναμική: η μεσαία τάξη απαιτεί οικονομική ανάπτυξη.
Έτσι, οι πολιτικές των κομμάτων καθορίστηκαν κυρίως από το οικονομικό τους περιεχόμενο. Τα δύο κόμματα εξουσίας υιοθέτησαν παρόμοιες πολιτικές, με ασαφείς διαχωριστικές γραμμές μεταξύ τους και η πολιτική ζωή πέρασε σε ένα νέο στάδιο, το life-style όπου σημαντικός ήταν και ο ρόλος της ιδιωτικής τηλεόρασης. Το πεδίο της πολιτικής αντιπαράθεσης μεταφέρθηκε από τα καφενεία της δεκαετίας του ’80, στα τηλεοπτικά παράθυρα“.
Στις εθνικές εκλογές του 2000 η εκλογική δύναμη του ΠΑΣΟΚ δεν είναι πλέον τα αδύναμα κοινωνικά στρώματα αλλά “τα μεσο-ανώτερα, κατοίκοι αστικών κέντρων κυρίως Αθήνας, Θεσσαλονίκης, και άνδρες ηλικίας 25-44. Ήταν εκείνες οι κοινωνικές ομάδες που πίστευαν ακόμα στη δυνατότητα οικονομικής προόδου και διατηρούσαν την αισιοδοξία της προσωπικής τους ανάπτυξης” σημειώνει η Άννα Κομνηνού συνεχίζοντας οτι “στα χρόνια που ακολούθησαν, η μεσαία τάξη ήρθε αντιμέτωπη με ένα οικονομικό αδιέξοδο.
Η ανασφάλεια στην εργασία, η ακρίβεια και ο εκτεταμένος δανεισμός, βάρυναν το μέσο νοικοκυριό. Η υψηλή ποιότητα ζωής που κατακτήθηκε τη δεκαετία του ’90, ήταν πλέον σχεδόν αδύνατο να διατηρηθεί. Στην αγορά εργασίας το χάσμα ανάμεσα στον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα βάθαινε συνεχώς, δημιουργώντας εργαζόμενους δύο ταχυτήτων. Η ανασφάλεια ευνόησε τις πιο συντηρητικές τάσεις της ελληνικής κοινωνίας. Η εμπιστοσύνη μετατέθηκε σε θεσμούς όπως η εκκλησία, η
οικογένεια,
ο στρατός ή η αστυνομία. Οι δημοσκοπήσεις της εποχής καταδείκνυαν ότι
όλες οι κοινωνικο-οικονομικές τάξεις προσέφεραν ψηφοφόρους σε όλα τα
κόμματα. Έλειψε η ταξική συνείδηση, κάθε ομάδα απλώς έψαχνε ένα καλύτερο
σενάριο ικανοποίησης των ατομικών της αναγκών. Η κλασική πολιτική
κλίμακα «αριστερά – δεξιά» που καθόριζε την ελληνική πολιτική ζωή για
δεκαετίες, δεν ήταν πλέον αρκετή για να περιγράψει την εκλογική
συμπεριφορά των πολιτών.Ενώ η εναλλαγή στην εξουσία έμοιαζε αρκετή, η
μεσαία τάξη παρόλα αυτά δεν κατάφερε να βρει στέγη στο συντηρητικό
κόμμα”.Κι ύστερα ήρθαν οι εκλογές του 2009 με την κρίση να χτυπάει σφοδρά την Ελλάδα. Τα μεσαία αγροτικά στρώματα περιορίζονται ακόμα περισσότερο λόγω της περαιτέρω αποαγροτικοποίησης της οικονομίας, πολλές μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις κλείνουν επειδή μειώνονται δραματικά οι πωλήσεις τους. Εξι στις δέκα εμπορικές επιχειρήσεις παρουσιάζουν ζημιές, το 2010 έκλεισαν περίπου 65.000, ενώ μέχρι τα τέλη του 2012 αναμένεται να κλείσουν άλλες 120.000 μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Πολλά μεσαία στελέχη είτε χάνουν τη δουλειά τους, είτε μειώνονται τόσο πολύ οι αποδοχές τους -τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα- που δύσκολα μπορούν να χαρακτηρίζονται ως “μεσαία”, σύμφωνα με τον κ. Σακελλαρόπουλο.
“Η καταστροφή της μεσαίας τάξης δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της ύφεσης, άλλωστε εύλογα θα έλεγε κανείς οτι απο αυτήν πλήττονται ακόμη πιο αδύναμα κοινωνικά στρώματα (εργαζόμενοι, συνταξιούχοι, άνεργοι κλπ) αλλά της απόσυρσης του κράτους απο ρυθμιστικές διαδικασίες και επεμβάσεις που είναι ζωτικής σημασίας για την κοινωνική αναπαραγωγή της“, όπως δηλώνει στο “Εψιλον” ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης παν/μιου Αθηνών Μιχάλης Σπουρδαλάκης.
“Καθώς οι κυβερνητικές πολιτικές προσανατολίζονται σχεδόν πλέον αποκλειστικά προς τις κρατικές υποχρεώσεις οι οποίες ταυτίζονται με πολιτικές λιτότητας και την εξασφάλιση των όρων επέκτασης αγοραίων δομών και λογικών, η αναπαραγωγή της μεσαίας τάξης καθίσταται πλέον μια σχεδόν αδύνατη διαδικασία. Καθώς η παρουσία της για πολλούς θεωρείται η ραχοκοκαλιά της πολιτικής σταθερότητας, η αμφισβήτηση ή και το αδιέξοδο της αναπαραγωγής της οδηγεί σε αποσταθεροποίηση του συστήματος και της δημοκρατίας“.
*****************************************************
Πηγές και αναφορές απο
Ρεκβιεμ στη μεσαία τάξη – η άνοδος και η πτώση του μεταπολεμικού ονείρου, της Ντίνας Δασκαλοπούλου για το “Εψιλον” 6ης Νοεμ. 2011Το ΠΑΣΟΚ, η μεσαία τάξη και το κρίσιμο 2011, της Άννας Κομνηνού για το insideinfo.gr
http://parallhlografos.wordpress.com
