Ως προτεκτοράτο χαρακτηρίζουμε μια μορφή εθνικής καταπίεσης που προβλέπεται και κατοχυρώνεται από διεθνείς συνθήκες (όπως το Κόσσοβο και η Βοσνία σήμερα, το Ιράκ μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο). Πρόκειται για μια σχέση εξάρτησης μικρών και σχετικά αδύναμων κρατών από ένα ισχυρότερο τρίτο που αναλαμβάνει να «το προστατεύει», δηλαδή, να διαχειρίζεται τις τύχες του, ακόμα και τομείς της εξωτερικής πολιτικής του. Προτεκτοράτα εμφανίστηκαν κύρια πριν το τέλος της δυτικής αποικιοκρατίας και κατά την κατάρρευσή τους. Η «θεσμοποίησή» τους, στηρίχτηκε σε άδικες και άνισες συμφωνίες. Σήμερα, ο όρος προτεκτοράτο χρησιμοποιείται και μεταφορικά για τις περιπτώσεις που μια πολιτική οντότητα λειτουργεί υπό την γενική εποπτεία τρίτου κράτους.
Οι αποικίες, επίσης, όπως τα προτεκτοράτα, δεν διαθέτουν κυριαρχία. Μόνο που αυτές δεν διαθέτουν ούτε καν ίχνη τυπικής κυριαρχίας ή αυτονομίας. Βρίσκονται υπό την άμεση κυριαρχία τρίτου κράτους, χωρίς να χρειάζεται να υπάρχουν διεθνείς συνθήκες που να το προβλέπουν, όπως στην περίπτωση του προτεκτοράτου. Συχνά, βέβαια υπήρξαν εκ των υστέρων διεθνείς συμφωνίες αναγνώρισης της αποικιοκρατίας.
Αποικίες και προτεκτοράτα είναι αποτέλεσμα συμφωνιών χωρίς την συμμετοχή των υπό κατοχή οντοτήτων. Αντίθετα, όταν εμφανίζονται ισχυρές σχέσεις εξάρτησης που προκύπτουν με συμμετοχή της εξαρτώμενης πλευράς, ο λόγος γίνεται για «ημι-αποικία». Ορος που χρησιμοποιήθηκε στη διάρκεια του 19ου αιώνα. Σε αυτή την περίπτωση, ένα κράτος –σε αντίθεση με τα προτεκτοράτα και τις αποικίες- διαθέτει μεν ανεξαρτησία, ντε φάκτο όμως, μέσω άνισων συμφωνιών και συνθηκών χάνει την κυριαρχία του και υπόκειται στον οικονομικοκοινωνικό έλεγχο τρίτων κρατών ή και υπερεθνικών θεσμών.
Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση ημιαποικίας στην εποχή της διεθνοποίησης, στα τέλη του 19ου αιώνα, ήταν η Αργεντινή. Η χώρα αυτή εξαιτίας των μεγάλων εμπορικών ελλειμμάτων υπέστη έναν άδικο, βάρβαρο και καταστρεπτικό ξένο έλεγχο από τράπεζες και τρίτα κράτη. Στη διεθνή συζήτηση στις αρχές του 20ου αιώνα η Αργεντινή ονομάστηκε ως ημι-«αποικία εμπορίου». Η Αργεντινή δεν διοικούνταν απευθείας από τον ξένο παράγοντα, όπως συνέβαινε με τις αποικίες, αλλά ο ξένος παράγοντας το επόπτευε και ασκούσε έλεγχο μέσω των δομών του υπάρχοντος κράτους και σε «συνεργασία» μαζί του.
Από τη σκοπιά των πιο πάνω, η Ελλάδα τείνει περισσότερο στα χαρακτηριστικά μιας ημιαποικίας όπως ήταν η Αργεντινή. Κύρια διότι εξακολουθεί να διατηρεί την τυπικά ανεξαρτησία της, άρα δεν είναι αποικία, και δεν υπάρχει διεθνής συμφωνία να περιέλθει άμεσα στον έλεγχο τρίτου κράτους, άρα δεν είναι προτεκτοράτο. Από την άλλη, η κυριαρχία της έχει υπονομευτεί. Ο ειδικός μηχανισμός απώλειας της ανεξαρτησίας της Ελλάδας, είναι το χρέος της. Από αυτή την πλευρά η Ελλάδα δεν είναι μια ακόμα ημιαποικία των εμπορικών σχέσεων της εποχής της διεθνοποίησης, παρόλο που έχει εμπορικά ελλείμματα με επιπτώσεις στο χρέος της, αλλά μια ημιαποικία της κυριαρχίας του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Διατηρεί ορισμένες πλευρές της τυπικής της κυριαρχίας, ενώ η οικονομική και κοινωνική της πολιτική ελέγχεται από τους ξένους δανειστές και τους επιτρόπους -στην κορυφή της ελληνικής διοίκησής- που επέβαλαν οι τελευταίοι.
Με βάση όλα τα πιο πάνω, υποστηρίζω ότι η Ελληνική περίπτωση αυστηρά επιστημονικά είναι μια ημι-«αποικία» νέου τύπου. Όχι απλά εμπορική, αλλά χρέους. Για τη διευκόλυνση της δημόσιας συζήτησης εισάγω και προτείνω τον όρο «αποικία χρέους».
Του Νίκου Κοτζιά
