(Σχόλιο blog Γιώργος Ανεστόπουλος: Εαν υφίστανται εγκλήματα κατά
του Ελληνικού Λαού, τότε "κάποιος άλλος τα διέπραξε" και ο ίδιος ο Λαός
καλείται να τα "πληρώσει" κι από πάνω. Ποιός άραγε τα διέπραξε; Ας
έχουμε αυτά κατά νου διαβάζοντας το παρακάτω κείμενο)
Διακρίνοντας το “Modus Operandi” και την “Υπογραφή” ενός δράστη στον τόπο του εγκλήματος.
Της Ειρήνης – Έλλης Μπούτσικα
Όσοι ασχολούνται με την Εγκληματολογία ή είναι fans της αστυνομικής λογοτεχνίας, των ταινιών μυστηρίου και των σχετικών τηλεοπτικών σειρών τύπου CSI και Criminal Minds θα έχουν ακούσει συχνά να ανα- φέρονται οι όροι «Modus Operandi» ή «Μ.Ο.» ( = Τρόπος Δράσης) και «Signature» ( = Υπογραφή) ενός εγκληματία. Και οι δύο όροι προέρχονται από την παρατήρηση – ανάλυση της συμπεριφοράς ενός δράστη κατά τη διάπραξη ενός εγκλήματος. Τι είναι όμως το καθένα από αυτά, που διαφέρουν και σε τι χρησιμεύουν στις αστυνομικές έρευνες;
Το λεγόμενο «Modus Operandi» είναι το σύνολο εκείνων των ενεργειών ενός δράστη που κρίνονται απαραίτητες για την ολοκληρωμένη τέλεση της σκοπούμενης από αυτόν εγκληματικής πράξης. Με άλλα λόγια, είναι όλες εκείνες οι πράξεις και οι μέθοδοι που ακολουθεί ένας εγκληματίας προκειμένου:
α) Να τελέσει το έγκλημα.
β) Να απομακρυνθεί με ασφάλεια από τον τόπο του εγκλήματος
γ) Να διαφύγει της σύλληψης από τις αρχές.
Για παράδειγμα, στοιχεία του «Μ.Ο.» ενός δράστη σε περιπτώσεις βιασμού, μπορεί να είναι το να επιλέγει να επιτίθεται στα θύματά του νυχτερινές ώρες και σε σημεία με ελλειπή φωτισμό. Ή σε περιπτώσεις ανθρωποκτονιών να επιλέγει να θανατώνει το θύμα χρησιμοποιώντας όπλο με εφαρμοσμένο σιγαστήρα, ώστε να μην γίνεται αντιληπτός από τον κρότο του πυροβολισμού.
Η «Υπογραφή» (Signature) ενός δράστη από την άλλη, είναι κάτι διαφορετικό. Δεν συνίσταται σε πράξεις απαραίτητες για την επιτυχή τέλεση ενός εγκλήματος αλλά σε πράξεις και συμπεριφορές που τα κίνητρά τους είναι άμεσα συνδεδεμένα με την ψυχοσύνθεση του δράστη και η πραγμάτωση αυτών του προσφέρει συναισθηματική και ψυχική ικανοποίηση κάποιας προσωπικής του εσωτερικής ανάγκης ή φαντασίωσης. Κάθε ενέργεια (έχουσα συχνά και μορφή τελετουργικού) που συνιστά κομμάτι της Υπογραφής φέρει συνήθως ένα συμβολικό χαρακτήρα που πολύ συχνά τη σημασία του μπορεί να την αντιληφθεί μόνο ο ίδιος ο δράστης.
Για να γίνει ευκολότερα κατανοητή η έννοια της «Υπογραφής» σε σύγκριση με αυτή του Modus Operandi, ας εξετάσουμε μία υποθετική περίπτωση ανθρωποκτονίας. Ο δράστης εισέρχεται στο σπίτι του θύματος χρησιμοποιώντας διαρρηκτικά εργαλεία. Αιφνιδιάζει το θύμα και το ακινητοποιεί καλύπτοντας του το στόμα με ένα πανί εμποτισμένο σε αιθέρα. Έπειτα τυλίγοντας τα χέρια του στο λαιμό του θύματος το σκοτώνει προκαλώντας του ασφυξία και στη συνέχεια με ένα μαχαίρι το καρφώνει και 20 φορές στο στήθος. Ποιες από τις κινήσεις του δράστη αποτελούν το Modus Operandi και ποιες την Υπογραφή του;
Η χρήση των εργαλείων για τη διάρρηξη και η ακινητοποίηση με τον αιθέρα είναι τρόποι τέλεσης του εγκλήματος διότι εξυπηρετούν την ασφαλή και ολοκληρωμένη περαίωσή του (απόκτηση πρόσβασης στο σπίτι, κάμψη αντίστασης του θύματος), αποτελώντας στοιχεία του Modus Operandi του δράστη.
Όμως οι πολλαπλές μαχαιριές στο στήθος του θύματος είναι στοιχείο της Υπογραφής του κι αυτό διότι δεν εξυπηρετούν την τέλεση του εγκλήματος (το θύμα είναι ήδη νεκρό από το στραγγαλισμό) αλλά αποτελούν έκφραση κάποιας προσωπικής ανάγκης του εγκληματία.
Στην προκειμένη περίπτωση για παράδειγμα, οι επιπλέον πολλαπλές αλλά μη απαραίτητες για τη θανάτωση μαχαιριές ( «Overkill» ) μπορεί να αποτελούν έναν τρόπο εκτόνωσης της εσωτερικευμένης οργής του θύτη προς το θύμα ή προς αυτό που συμβολίζει το θύμα για αυτόν ( κοινωνία, γυναίκες, το πρόσωπο της μητέρας κ.τ.λ) καθώς και μία προσπάθεια απόλυτου ελέγχου και επιβολής πάνω σε αυτό.
Στην αστυνομική έρευνα και το Modus Operandi αλλά και η Υπογραφή είναι σημαντικά εργαλεία για τη σκιαγράφηση του προφίλ ενός εγκληματία αλλά και στη σύνδεση διαφορετικών εγκλημάτων μεταξύ τους και τη συσχέτιση αυτών με το δράστη τους. Όμως στην πράξη δεν είναι πάντοτε ευχερής η χρήση τους και η διάκριση μεταξύ τους και δεν αποτελούν πανάκεια για κάθε ερευνώμενη υπόθεση.
Ένας λόγος που συμβαίνει αυτό είναι το ότι και το Μ.Ο αλλά και η Υπογραφή είναι έννοιες δυναμικές και συχνά παρουσιάζουν μεταβολές από την τέλεση του ενός εγκλήματος στο επόμενο, από το ίδιο πρόσωπο. Πράγμα φυσικό βέβαια, καθώς ο δράστης αποκτώντας εμπειρία και μαθαίνοντας από τα λάθη του, συνήθως εξελίσσει και βελτιώνει τον τρόπο δράσης του προκειμένου να φθάσει ευκολότερα στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Ή σε κάποια άλλη περίπτωση ο δράστης μπορεί να χρησιμοποιεί κατά περίπτωση διαφορετικούς τρόπους δράσης είτε γιατί έχει την ευχέρεια να το κάνει είτε για να αποφύγει τη σύνδεση των εγκλημάτων μεταξύ τους. Τα παραπάνω καθιστούν το Modus Operandi μεταβλητό, πράγμα που οι έμπειροι ερευνητές γνωρίζουν και το λαμβάνουν υπ’ όψη σαν σημαντικό παράγοντα στις έρευνές τους.
Η Υπογραφή από την άλλη, συνήθως δεν είναι τόσο εύκολα μεταβλητή καθώς οι εσωτερικές (και συχνά υποσυνείδητες) ανάγκες και ενορμήσεις και η προσωπικότητα του δράστη σπάνια αλλάζουν τόσο ραγδαία. Όμως μπορεί να τροποποιηθεί ο τρόπος που αυτές βρίσκουν χώρο για να εκφραστούν και να εκδηλωθούν.
Για παράδειγμα οι ανεξέλεγκτες τάσεις κτητικότητας και η έντονη ανάγκη για απόλυτο έλεγχο πάνω σε ένα θύμα μπορεί να εκφραστούν στη μία περίπτωση με θανάτωση και νεκροφιλία και στην επόμενη με θανάτωση και κανιβαλισμό. Γι αυτό και απαιτείται και μεγάλη προσοχή από μέρους των ερευνητών και εμπειρία και ειδικευμένες γνώσεις προκειμένου να μπορούν να διακρίνουν τις εκάστοτε ομοιότητες και διαφορές της Υπογραφής από το ένα έγκλημα στο άλλο.
Γενικά παρά τη χρησιμότητα τους στην εγκληματολογική έρευνα το Modus Operandi και η Υπογραφή ενός δράστη δεν είναι πάντα ούτε εύκολα διακριτά ούτε μπορούμε να τα επικαλεστούμε σε κάθε τύπο εγκλήματος. Όπως άλλωστε έχει ήδη αναλυθεί και παλαιότερα, στην Εγκληματολογία και γενικά σε οτιδήποτε σχετιζόμενο με την παρατήρηση και την ανάλυση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ο ερευνητής θα πρέπει να προχωρά με προσοχή έχοντας πάντα κατά νου πως κανόνας εδώ είναι η σχετικότητα και όχι η απολυτότητα.
Όμως με απόκτηση σφαιρικών γνώσεων και εμπειρίας, με προσεκτική παρατήρηση και κατανόηση της δυναμικής της εκάστοτε εγκληματικής διάπραξης, βαδίζοντας πάντοτε χωρίς ισχυρογνωμοσύνη αλλά με ανοιχτό μυαλό, ο ερευνητής μπορεί να συνδράμει ουσιαστικά σε πολλές περιπτώσεις, στην έγκαιρη σύλληψη του πραγματικού ενόχου.
- Douglas, J.E., Burgess, A.W., Burgess, A.G., & Ressler, R.K. (1992). Crime classification manual: A standard system for investigating and classifying violent crimes. San Francisco, CA: Jossey-Bass.
- John E. Douglas, Ed.D. Special Agent Chief of the Investigative Support Unit FBI Academy & Corinne Munn Served as Honors Intern FBI Academy. Violent Crime Scene Analysis: Modus Operandi, Signature and Staging. FBI Law Enforcement Bulletin, February 1992.
- Στέργιος Αλεξιάδης. Ανακριτική (2003).
http://crimeseenblog.wordpress.com/2012/11/24/modus-operandi-signature/
