Ποια είναι τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά του οικονομικού εγκληματία; Πώς συμπεριφέρεται, πώς διαχειρίζεται την απειλή σύλληψης, πώς αντιδρά ως ύποπτος; Ποιες είναι οι τεχνικές ανάκρισης που πρέπει να επιλέγονται για την αποκάλυψη των ψευδών ισχυρισμών των οικονομικών εγκληματιών;
Απαντήσεις στα παραπάνω – και όχι μόνο – ερωτήματα δίνει το βιβλίο του οικονομικού επιθεωρητή του υπουργείου Οικονομικών Γιάννη Μάρκοβιτς, με τίτλο «Στα ίχνη του οικονομικού εγκληματία: Ένα εγχειρίδιο θεωρίας και πρακτικής». Το βιβλίο απευθύνεται τόσο στους ειδικούς για τη δίωξη του οικονομικού εγκλήματος όσο και στους πολίτες που ενδιαφέρονται να πάρουν μία καλή γεύση από τον σκοτεινό κόσμο της διαφθοράς. Είναι μάλιστα ιδιαίτερα επίκαιρο, δεδομένων των ηχηρών περιπτώσεων οικονομικού εγκλήματος που έρχονται το τελευταίο διάστημα στο φως της δημοσιότητας και ελέγχονται από τη Δικαιοσύνη.
Το βιβλίο χωρίζεται σε έξι κεφάλαια, στην αρχή των οποίων υπάρχει από ένα μικρό διήγημα, προκειμένου, με τη βοήθεια της μυθοπλασίας, η επιστημονική ανάλυση που ακολουθεί να είναι πιο εύκολα κατανοητή για τον αναγνώστη. Για τον ίδιο λόγο, περιλαμβάνει, επίσης, ως case studies, ανάλυση υποθέσεων οικονομικής και πολιτικής διαφθοράς που έχουν αποκαλυφθεί στη χώρα μας.
Η Voria.gr συνάντησε τον κ. Μάρκοβιτς, εν όψει της παρουσίασης του βιβλίου του, αύριο, στις 6 μμ, στην Κεντρική Δημοτική Βιβλιοθήκη, όπου θα δώσουν το «παρών» ο Γενικός Γραμματέας Εσόδων Χάρης Θεοχάρης, ο Εισαγγελέας Εγκλημάτων Διαφθοράς Αργύρης Δημόπουλος και ο πρόεδρος των ΤΕΙ Κεντρικής Μακεδονίας Δημήτρης Πασχαλούδης.
Ποιο είναι το προφίλ του οικονομικού εγκληματία;
Ο οικονομικός εγκληματίας δεν διαφέρει φαινομενικά από τον κοινό άνθρωπο. Σε άλλες περιπτώσεις εγκληματιών η εμφάνισή τους μπορεί να παραπέμπει σε παραβατική συμπεριφορά, στους οικονομικού εγκληματίες όχι. Μάλιστα, συνήθως θυμίζουν έναν «καθώς πρέπει» κύριο ή κυρία. Τι τους διαφοροποιεί; Καταρχάς, είναι αντικοινωνικά άτομα. Οι καλές επικοινωνιακές σχέσεις που επιδεικνύουν είναι επιφανειακές, επί της ουσίας, όμως, πρόκειται για τον τρόπο με τον οποίο προσπαθούν να καλύψουν την αντικοινωνική συμπεριφορά τους και τα μοχθηρά τους σχέδια. Ουσιαστικά εχθρεύονται τον άνθρωπο στο σύνολό του. Αυτοί οι άνθρωποι ενδιαφέρονται μόνο για το τομάρι τους και θεωρούν όλους τους άλλους τομάρια. Το οικονομικό έγκλημα είναι πολύ ιδιαίτερο έγκλημα και πολύ διαδεδομένο. Δεν το πιάνεις εύκολα, δεν το αναγνωρίζεις εύκολα, γιατί δεν αφήνει πληγές, δεν τραυματίζει και δεν σκοτώνει στην κυριολεξία. Ουσιαστικά, όμως, σκοτώνει την κοινωνία. Και δυστυχώς σε ένα τμήμα της κοινωνίας είναι αποδεκτό.
Ποιο είναι το ψυχολογικό υπόβαθρο του οικονομικού εγκληματία;
Είναι ναρκισσιστές, έχουν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους και θεωρούν ότι οι άλλοι δεν είναι απλά κατώτεροι, αλλά τους εχθρεύονται. Επιπλέον, έχουν Μακιαβελικές ικανότητες. Μπορούν να κάνουν αυτό που θέλουν, όπως το θέλουν, όταν το θέλουν. Εφαρμόζουν τυφλά το δόγμα “ο σκοπός αγιάζει τα μέσα”. Είναι ορθολογικοί χαρακτήρες και δεν αφήνουν τίποτα στην τύχη. Eχουν επίσης και ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά: Ψεύδονται ασύστολα και με μεθοδολογία. Συχνά, ζουν παράλληλες πραγματικότητες για να πείθουν τον εαυτό τους ότι δεν κάνουν κάτι κακό. Παραδείγματος χάριν, σε περιπτώσεις επιόρκων με τα λεφτά στα χέρια, αυτοί δεν παραδέχονται την ενοχή τους και ισχυρίζονται ότι «μας τα έβαλαν στην τσέπη για να μας ενοχοποιήσουν».
Πώς εξελίσσεται η σχέση διώκτη-διωκόμενου; Έχετε νιώσει ποτέ θαυμασμό για κάποιον από τους εγκληματίες που έχετε διώξει;
Πράγματι, υπάρχουν περιπτώσεις οικονομικών εγκληματιών με υψηλό επίπεδο μεθοδολογίας και διανοητικής ικανότητας. Ο διώκτης και ο διωκόμενος, για μεγάλο χρονικό διάστημα της ζωής τους, ζούνε μαζί. Ο διώκτης ταυτίζεται με τον διωκόμενο, ο διωκόμενος θέλει να μάθει τον διώκτη του. Είναι μία σχέση γάτας-ποντικιού. Συνήθως, βέβαια, το ποντίκι είναι ένα βήμα μπροστά. Και το στοίχημα για τον διώκτη είναι να μην γίνεται ο «Τομ» που κυνηγάει μάταια τον «Τζέρι», να μην μπαίνει δηλαδή στον ρόλο της χαζο-γάτας που την πατάει μονίμως. Από την άλλη πλευρά, ο διώκτης δεν θα πρέπει να αδικεί τον διωκόμενο. Όταν ελέγχεις κάποιον δεν πρέπει να αισθάνεται ότι υπάρχει μία διαφορά σε προσωπικό επίπεδο, ότι υπάρχει προσωπική εμπάθεια. Δεν πρέπει να γίνεται εμμονή η δίωξη. Η στάση του διώκτη πρέπει να περιορίζεται σε αυστηρό επαγγελματικό πλαίσιο. Δεν χωρούν ούτε τα αρνητικά ούτε τα θετικά συναισθήματα. Πρέπει να είναι αποστασιοποιημένος, γιατί αρκετές φορές οι διωκόμενοι συμπεριφέρονται σαν καλοί και ευυπόληπτοι πολίτες που απλώς υπέπεσαν συγκυριακά σε ένα λάθος. Και για αυτό το πόρισμα πρέπει να συντάσσεται με μία χρονική απόσταση ορισμένων ημερών.
Ποια είναι τα μυστικά μίας αποτελεσματικής ανάκρισης;
Πριν από όλα, πρέπει να έχει μελετηθεί ενδελεχώς το υλικό και όλα τα αποδεικτικά στοιχεία για τον διωκόμενο. Να υπάρχει έτοιμη μια στρατηγική που θα ακολουθηθεί. Συνήθως δεν ενδείκνυται να γίνονται ερωτήσεις που οδηγούν σε εύκολο και γρήγορο συμπέρασμα. Η σωστή σχέση και ισορροπία μεταξύ ερωτήσεων «ανοικτού» και «κλειστού» τύπου πρέπει να επιλέγεται. Όταν ο ανακρινόμενος ψεύδεται, όσο καλά «διαβασμένος» κι αν είναι, περιγράφει μια κατάσταση λες και είναι σε ένα αεροπλάνο, έχοντας πανοραμική αντίληψη της κατάστασης. Δεν αναφέρεται σε λεπτομέρειες και πολλά στοιχεία του συμβάντος. Αν λέει την αλήθεια, τότε θυμίζει έναν καμεραμάν που είναι μέσα στο γεγονός και τραβάει πλάνα.
Ο ανακριτής πρέπει να φθάσει σε μία κατάσταση, που αν ο ένοχος πει “ναι”, τότε παραδέχεται την εμπλοκή του. Αν πει “όχι” τότε αναιρεί ότι είχε καταθέσει μέχρι εκείνη τη στιγμή. Και σε αυτή την περίπτωση, όμως, μπορεί να τιναχτεί στον αέρα όλη η έρευνα που έχει γίνει μέχρι εκείνη την στιγμή. Τίποτα δεν είναι άσπρο-μαύρο. Στο εγχειρίδιο περιγράφονται οι συνήθεις περιπτώσεις. Εάν, πάντως, κάποιος που δεν έχει επαγγελματική σχέση με τη δίωξη διαβάσει το βιβλίο, θα μπορούσε πάλι να τού φανεί χρήσιμο. Στο κεφάλαιο για την ανίχνευση του ψεύδους και την αποκάλυψη της αλήθειας, ο αναγνώστης θα πάρει πληροφορίες για να καταλάβει αν ο σύζυγος ή η σύζυγος λέει αλήθεια ή ψέματα για το πού βρισκόταν πριν επιστρέψει το βράδυ στο σπίτι του (γέλια). Δεν θέλω βέβαια να κλείσω σπίτια, αλλά δεν μπορώ να αποκρύψω και αυτή την χρησιμότητα του βιβλίου.
Συμφωνείτε με την ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι το οικονομικό έγκλημα στην Ελλάδα έχει μεγαλύτερες διαστάσεις, σε σχέση με τις προηγμένες χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης;
Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να μετρηθεί με ακρίβεια. Μπορώ να πω όμως ότι όταν το ένα τρίτο του ενεργού πληθυσμού μίας χώρας, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα, είναι ελεύθεροι επαγγελματίες και όχι μισθωτοί, το κίνητρο είναι μεγαλύτερο. Στις χώρες της βόρειας και κεντρικής Ευρώπης , όπου αυτό το ποσοστό είναι μόλις 10%, το πολύ 15%, οι πιθανότητες είναι μικρότερες. Βέβαια, χρειάζονται και υποστηρικτικές συνθήκες για να ανθήσει το οικονομικό έγκλημα, που στην Ελλάδα υπάρχουν σε μεγάλο βαθμό. Τέτοιες είναι οι συνεχείς αλλαγές στη φορολογική νομοθεσία εδώ και πολλές δεκαετίες και η αναδεικνυόμενη και αποκαλυπτόμενη πολιτική διαφθορά. Το δεύτερο, μάλιστα, όταν υπάρχει σε εκτεταμένη μορφή, δίνει άλλοθι σε κάποια άτομα για να εμφανίσουν παραβατική συμπεριφορά.
Σημαντικό είναι και το πολιτισμικό υπόβαθρο. Η Ελλάδα στην πραγματικότητα δεν πέρασε από Διαφωτισμό, τα κατάλοιπα της Τουρκοκρατίας (το μπαξίσι) είναι εμφανή από την πρώτη στιγμή της ίδρυσης του νέου ελληνικού κράτους. Στην ιστορική πορεία του ελληνικού κράτους δεν δημιουργήθηκε εθνική αστική τάξη. Αρκετοί επιχειρηματίες έζησαν επί δεκαετίες με τις συμβάσεις του δημοσίου, δούλεψαν με το δημόσιο και πλούτισαν ελέω δημοσίου. Στην Ελλάδα έχουμε εφεύρει τη λέξη διαπλοκή για τις άνομες σχέσεις ιδιωτών και πολιτικής, που περιγράφει την ιδιοτυπία της ελληνικής διαφθοράς. Στις άλλες χώρες, η λέξη διαφθορά (corruption) καλύπτει συναολικά το φαινόμενο. Στη χώρα μας υπάρχει και η διαφθορά και η διαπλοκή.
Ποιο είναι το όριο για το οικονομικό έγκλημα; Θέλω να πω, ένας επιχειρηματίας που δεν καταβάλει εργοδοτικές εισφορές ή δεν αποδίδει ΦΠΑ είναι οικονομικός εγκληματίας; Γιατί, ως τέτοιος αντιμετωπίζεται, τον τελευταίο καιρό, από την ελληνική Πολιτεία
Εάν κάποιος επιχειρηματίας για συγκυριακούς λόγους, λόγω της κρίσης, αδυνατεί να πληρώσει τις ασφαλιστικές εισφορές ή να αποδώσει ΦΠΑ, δεν είναι οικονομικός εγκληματίας. Εάν κάποιος δεν κόψει κάποιες αποδείξεις επίσης δεν είναι. Εάν αυτά γίνονται συστηματικά και με άλλοθι την κρίση τότε προφανώς μιλάμε για οικονομικό έγκλημα. Σας θυμίζω ότι μέχρι το 2010 η μη έκδοση αποδείξεων είχε μόνο διοικητικές κυρώσεις, από εκεί και μετά άρχισαν οι ποινικές. Γιατί χρειάστηκε αυτό; Γιατί στην Ελλάδα υπάρχει φοροδιαφυγή, που μπορεί σε κάθε περίπτωση ξεχωριστά να μην είναι μεγάλη, αλλά επειδή γίνεται από πάρα πολλούς είχε πάρει συνολικά, και συνεχίζει να έχει, μεγάλες διαστάσεις. Οικονομικό έγκλημα είναι οποιοδήποτε έγκλημα γίνεται συστηματικά, πιθανώς και οργανωμένα, για παράνομο προσπορισμό οικονομικού οφέλους, είτε σε βάρος ατόμων, είτε επιχειρήσεων είτε του κράτους.
Πώς έχει επηρεάσει η βαθιά οικονομική κρίση στην Ελλάδα, ποιοτικά και ποσοτικά, το οικονομικό έγκλημα;
Ιστορικά οι οικονομικές κρίσεις αυξάνουν τα περιστατικά διαφθοράς. Εκτιμώ ότι η κρίση στη χώρα μας μεταβάλλει τα χαρακτηριστικά του οικονομικού εγκλήματος, αλλά δεν το κάμπτει ως φαινόμενο. Οι μίζες, τα φακελάκια και τα γρηγορόσημα συνεχίζουν να υπάρχουν, απλά έχουν μειωθεί τα ποσά. Οι μίζες είναι μικρότερες ως ποσά ανά περίπτωση, όμως οι περιπτώσεις είναι περισσότερες.
Από την εμπειρία σας ως στελέχους του υπουργείου Οικονομικών, πιστεύετε ότι υπήρξε κάποια στιγμή τα τελευταία 10-15 χρόνια, αλλά και παλαιότερα, ένα πολιτικό σχέδιο για την καταπολέμηση του οικονομικού εγκλήματος;
Οι περιπτώσεις οικονομικών εγκλημάτων, που σχετίζονται και με την πολιτική διαφθορά και το τελευταίο χρονικό διάστημα βγαίνουν στην επιφάνεια, καταδεικνύουν για ποιο λόγο τα προηγούμενα χρόνια δεν υπήρξε αποτελεσματική αντιμετώπιση του οικονομικού εγκλήματος. Η ελληνική νομοθεσία, πάντως, είναι πολύ καλή και καλύπτει όλες τις μορφές οικονομικών εγκλημάτων. Έκανα μία καταγραφή των χαρακτηρισμών ως οικονομικών εγκλημάτων στο FBI και μπορώ να πω ότι όλα προβλέπονται και στον ελληνικό ποινικό κώδικα.
Χρειάζεται, λοιπόν, αφενός πολιτική βούληση και αφετέρου, σε κάθε μέτρο που λαμβάνεται, ανάλυση κόστους-ωφέλειας. Γιατί κάθε μέτρο έχει και ένα αντίμετρο. Αν ένας επιτηδευματίας δεν κόψει πάνω από 3 αποδείξεις, τότε θα έχει ποινικές κυρώσεις. Αυτό όμως, μπορεί να οδηγήσει σε φαινόμενα διαφθοράς, καθώς δίνει κίνητρο. Για παράδειγμα, μπορεί να καταλογισθούν δύο παραβάσεις, αντί τρεις, όπου προβλέπονται ποινικές επιπτώσεις της παράβασης. Για αυτή τη θεωρούμενη ως «εξυπηρέτηση» μπορεί να ζητηθούν ή να δοθούν χρήματα. Να υπάρξει δηλαδή παθητική ή ενεργητική δωροδοκία. Θα εμφανιστεί η παραβατικότητα στα στατιστικά στοιχεία, αλλά η διαφθορά συντηρείται. Χωρίς ανάλυση κόστους-ωφέλειας και συνολικής θεώρησης – ύπαρξης ολιστικής αντίληψης, οποιοδήποτε μέτρο που στοχεύει στην πάταξη της διαφθοράς και στην καταπολέμηση του οικονομικού εγκλήματος θα είναι ημιτελές.
http://arouraios.gr/
