Χρεωθήκαμε την ζωή με την γέννηση μας, και όλοι μας θα πληρώσουμε το τίμημα της με τον θάνατο μας!Όλα τα υπόλοιπα που συμβαίνουν ενδιάμεσα θα πρέπει να μας χαρίζονται”
Bill Hicks
Όταν η χρήση του χρήματος, για τον σκοπό της διαχείρισης και ανταλλαγής αγαθών πρωτοεμφανίστηκε στην κοιλάδα της αρχαίας Μεσοποταμίας (σημερινό Ιράκ & Συρία) πριν 5.000 χρόνια, μια θεωρία – η οποία από τότε λυμαίνεται την αντίληψη των ανθρώπων για την ζωή – γεννήθηκε. Ονομάστηκε: «Το Βασικό Πρόβλημα της Οικονομίας» και διακηρύσσεται σαν «Ευαγγέλιο» σ’ όλους του μαθητές του συστήματος της ελεύθερης αγοράς. Δυστυχώς οι αντιδράσεις για την ακεραιότητα του είναι σπάνιες, και οικονομολόγοι όλων των επιπέδων κατηχούνται ακατάπαυστα στο δόγμα του, μ’ ένα άρτια καθοδηγούμενο ψέμα για τα θεμέλια της ανθρώπινης κοινωνιολογίας. Έχει ως αρχή τα παρακάτω:
«Οι πρώτες ύλες της Γης είναι πεπερασμένες, αλλά οι ανάγκες του ανθρώπου άπειρες»
Η αλήθεια όμως, την οποία λίγοι γνωρίζουν είναι, ότι δεν υπάρχει «βασικό πρόβλημα της οικονομίας».
Για να το καταλάβουμε καλύτερα αυτό, πρέπει αρχικά να αποσαφηνιστεί κάποια ορολογία, και το κυριότερο από όλα η λανθασμένη έκφραση της «ανθρώπινης φύσης».
Η ανθρώπινη φύση συχνά καθορίζεται ως: «τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά της ανθρωπότητας τα οποία υποτίθεται ότι διακατέχουν όλο το ανθρώπινο γένος». Όπως το «βασικό πρόβλημα της οικονομίας», η αλήθεια είναι ότι δεν υπάρχει το χαρακτηριστικό της «ανθρώπινης φύσης», τουλάχιστον με την εσκεμμένα λανθασμένη έκταση στην οποία της δίνεται και την οποία αντιλαμβάνεται η πλειονότητα. Οι άνθρωποι, ως είδος, στην πραγματικότητα δεν γεννιούνται με κάποιο κοινό χαρακτηριστικό. Κατά γενική παραδοχή, το μοναδικό πράγμα που είναι κοινό για όλους είναι η βασική ανάγκη για επιβίωση, μέσω της κατανάλωσης θρεπτικής και υγιεινής τροφής, πόσιμου νερού και στέγασης για την προστασία από τα στοιχεία της φύσης. Κανένας δεν γεννιέται με την πρόθεση να πεθάνει και εξ αυτού μπορούμε ορθώς να υποστηρίξουμε ότι η επιθυμία για επιβίωση είναι μέρος της «ανθρώπινης φύσης». Σ’ αυτό τελικά αρχίζουν και τελειώνουν τα κοινά χαρακτηριστικά της ανθρωπότητας και για αυτό δεν υπάρχει στην πραγματικότητα και «ανθρώπινη απληστία» ή το «βασικό πρόβλημα της οικονομίας». Όλοι αυτοί οι μύθοι σχεδιάστηκαν και συντηρούνται για να διατηρηθεί η πίστη σ’ ένα ελαττωματικό σύστημα.
Επιπροσθέτως, ο όρος «Νομισματικό σύστημα» πρέπει να αποσαφηνιστεί. Η φράση «Νομισματ-ικό» σαν έννοια χρησιμοποιείται σ’ αυτό το έγγραφο στην θέση όλων των άλλων ιδεολογικών συστημάτων: Καπιταλιστικών, Κομμουνιστικών, Σοσιαλιστικών, Φασιστικών (κ.ο.κ), επειδή όλα αυτά τα ιδεολογικά συστήματα θεμελιωδώς είναι το ίδιο. Είναι ιδεολογικά συστήματα άσχετα με την πραγματικότητα, με ακριβώς τον ίδιο βαθυστόχαστο πυρήνα: την άνευ όρων απαράδεκτη πίστη στο «Νομισματικό σύστημα». Κατ’ αυτή την έννοια η Κομμουνιστική Κίνα και η Καπιταλιστική Αμερική δεν διαφέρουν, και για αυτό ο όρος «Νομισματικό» χρησιμοποιείται για την ακριβή περιγραφή του συστήματος, που βασίζεται στην ελεύθερη αγορά, όπου η εργασία πωλείται σε σταθερή βάση, με σκοπό την υποστήριξη-τροφοδότηση της ανάγκης για κυκλική κατανάλωση. Αυτή η γενική οικονομική διεργασία θα αποκαλείται στο εξής ως : «Νομισματικό σύστημα».
Κανένα ανθρώπινο ον δεν είναι από την φύση του άπληστο. Παρομοίως κανείς δεν μπορεί να χαρακτηριστεί σαν «καλός», «κακός», «έξυπνος», «ανόητος» ή με οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό: όλα αυτά απλά έχουν τις ρίζες τους στις αρχέγονες αντιλήψεις της θρησκείας ότι υπάρχουν «καλοί» και «κακοί» άνθρωποι. Σαν ολοκληρωμένο είδος, αυτά που περιλαμβάνονται στην ανθρώπινη ύπαρξη, είναι απλά η ύπαρξη(οντότητα) της. Κάθε αγόρι και κάθε κορίτσι γεννιέται ίσο σ’ αυτόν τον κόσμο: ένας κενός «πίνακας ζωγραφικής». Καμιά ανθρώπινη ύπαρξη δεν είναι ανταγωνιστική ή υλιστική – εξαρτάται από την αξία που δίνει κάποιος σ’ αυτά τα χαρακτηριστικά – ως αποτέλεσμα ενός γενετικά ενσωματωμένου προτερήματος ή ελαττώματος, και γι αυτό το «βασικό πρόβλημα της οικονομίας» είναι ουσιαστικά χωρίς νόημα: οι άνθρωποι καθίστανται να πιστεύουν υπό τις παρούσες συνθήκες ότι οι ανάγκες τους είναι άπειρες, αλλά αυτό δεν είναι έμφυτο, απαράλλακτο ή σταθερό χαρακτηριστικό.
Ο πρώτος άνθρωπος, ο οποίος αφού έκλεισε μια χούφτα γης στην παλάμη του είπε: «αυτό είναι δικό μου» και απλά βρήκε ανθρώπους να τον πιστέψουν, ήταν ο ιδρυτής της σημερινής κοινωνίας. Πόσα εγκλήματα, πόλεμοι, φόνοι, δυστυχίες και πόσο τρόμο θα είχε αποφύγει το ανθρώπινο γένος, αν κάποιος αντιπαρέρχονταν τα παραπάνω και αντ’ αυτού έλεγε στους συνανθρώπους του: Προσέξτε αυτά που λέει αυτός ο λαοπλάνος. Είστε χαμένοι αν ξεχάστε ότι οι καρποί αυτής της Γης ανήκουν σ όλους μας και η Γη σε κανέναν.
Jean-Jacques Rousseau
Η ιστορία είναι γεμάτη από γεγονότα όπως πόλεμοι, επιδρομές, γενοκτονίες και με κάθε μέσο, κατάχρησης ισχύος σε τακτική βάση, από ανθρώπους που επιθυμούν να οικειοποιηθούν ότι δεν τους ανήκει, και έτσι είναι πολύ εύκολο να κατανοήσουμε γιατί είναι ευρέως αποδεκτή η θεωρία, ότι οι άνθρωποι εμμέσως είναι ανταγωνιστικοί, επεκτατικοί και ιδιοτελείς. Παρότι αναπόδεικτη, η παραπάνω θέση είναι επιφανειακή και αναληθής. Ο καλύτερος τρόπος για να εξηγήσουμε τα παραπάνω, είναι η ευρέως διαδεδομένη εξαιρετική διατύπωση του Βέλγου οικονομολόγου Bernard Lietaur, ο οποίος ήταν από τα ιδρυτικά μέλη του Ευρωπαϊκού νομισματικού συστήματος και αποσαφήνισε το θέμα συνοπτικά:
«Η απληστία και ο ανταγωνισμός δεν είναι αποτέλεσμα της αμετάβλητης ανθρώπινης φύσης…
Η απληστία και ο φόβος της έλλειψης, είναι στην πραγματικότητα χαρακτηριστικά τα οποία ακατάπαυστα δημιουργούνται και διευρύνονται, ως άμεσο αποτέλεσμα της χρήσης των χρημάτων…
Μπορούμε να παράγουμε όση τροφή χρειάζεται για να τραφούν όλοι και να δώσουμε εργασία σ’ όλους τους ανθρώπους, αλλά προφανέστατα δεν υπάρχουν χρήματα για να τα πληρώσουμε όλα αυτά.
Ο σκοπός των κεντρικών τραπεζών είναι να δημιουργούν και να διατηρούν αυτή την έλλειψη, άμεση συνέπεια της οποίας είναι η αντιπαλότητα με σκοπό την επιβίωση…»
Τι ακριβώς εννοούσε όμως ο Lietaur; Αρχικά καταθέτει ότι, η απληστία, ο ανταγωνισμός και άλλα παρόμοια χαρακτηριστικά, δεν είναι έμφυτα στον άνθρωπο. Εν ολίγοις, δεν είναι θεμελιωδώς ενσωματωμένα στο ανθρώπινο είδος, που τουναντίον σημαίνει ότι μπορούν να μεταβληθούν και να εξαλειφθούν. Κατόπιν καταδεικνύει την πραγματική τους προέλευση:
«…Η απληστία και ο φόβος της έλλειψης, είναι στην πραγματικότητα χαρακτηριστικά τα οποία ακατάπαυστα δημιουργούνται και διευρύνονται, ως άμεσο αποτέλεσμα της χρήσης των χρημάτων…». Βασικά η θέση του είναι η παρακάτω: Οι άνθρωποι καθίστανται άπληστοι και υλιστές επειδή το νομισματικό σύστημα είναι σχεδιασμένο να δημιουργεί ανταγωνισμό μέσω της έλλειψης. Αν δεν υπάρχουν αρκετό στην αγορά, οι άνθρωποι εργάζονται σκληρότερα με στόχο να αποκτήσουν χρήματα ακόμη και εις βάρος άλλων. Γι αυτό οι άνθρωποι γίνονται άπληστοι ή όπως ποιητικά διατυπώνεται από τον Lietaur:
«άμεση συνέπεια της οποίας(έλλειψης), είναι η αντιπαλότητα με σκοπό την επιβίωση…».
Αλλά πως ακριβώς έχουμε χειραγωγηθεί να πιστεύουμε ότι οι ανάγκες μας είναι ατελείωτες και η απληστία εγγενής; Η σημερινή κοινωνία βρίθει κυριολεκτικά από θεσμούς(πολιτεία, δικαιοσύνη, σχολείο, θρησκεία) οι οποίοι διαιωνίζουν αυτό τον μύθο, παρόλο που, συνήθως αμφισβητούμε τα κίνητρα και τις μεθόδους των. Ίσως την μεγαλύτερη συνεισφορά έχει η βιομηχανία της διαφήμισης και της αγοράς. Με απλή διαδικασία δημιουργούν στους ανθρώπους το αίσθημα της ανεπαρκείας, της ανικανότητας και της κατωτερότητας εξαιτίας της κατοχής ή μη διαφόρων αγαθών και κατόπιν προσφέρουν συγκεκριμένα προϊόντα ως «κάλυψη» αυτών των υποτιθέμενων ελλείψεων. Βομβαρδίζουν ακατάπαυστα τον πληθυσμό με μηνύματα και εικόνες προτύπων και διασημοτήτων οι οποίοι είναι «ανώτεροι» άνθρωποι από τους άλλους εξαιτίας των επώνυμων ρούχων που φορούν! Τεράστια ποσά σπαταλιούνται ετησίως για να επιτευχθούν τα παραπάνω: Η εταιρία ZenithOptimedia αναφέρει ότι το 2010, ξοδεύτηκαν παγκοσμίως $542 δις για διαφημίσεις, ενώ ταυτόχρονα υπολογίζεται ότι κάθε παιδί βλέπει 40.000 διαφημίσεις τον χρόνο. Γεγονός είναι ότι, παραδιδόμενοι στις προτάσεις αγοράς προϊόντων, ως απόδειξη ανωτερότητας, οι καταναλωτές προβάλλουν τα διάφορα αυτά «πρότυπα» με την θέληση τους, με αποτέλεσμα να γίνονται κινητή διαφήμιση άνευ κόστους.
Ολόκληρη η βιομηχανία μόδας, σε συνεργασία με τα πρακτορεία διαφήμισης, δημιούργησαν και εγκατέστησαν ένα «τεχνητό σύστημα αξιών» στην συνείδηση όλων μας, πείθοντας τον κόσμο ότι ένας άνθρωπος κρίνεται σαν «καλός» ή «κακός», «άξιος» ή «ανάξιος», εξαιτίας της δυνατότητας που έχει να αποκτήσει την «τελευταία λέξη της μόδας». Επιπροσθέτως, διαρκώς ποθούμε περισσότερα: η ιδέα της ατομικής πληρότητας και της επιτυχίας γίνεται τόσο «θολή» και «παράλογη», ούτως ώστε πιστεύουμε ότι το ύψιστο συναίσθημα της ολοκλήρωσης στην ζωή, επιτυγχάνεται με την απόκτηση εμπορικών προϊόντων. Αποτέλεσμα: δημιουργούνται «μόδες»… Ατέλειωτες διαφημίσεις, χειραγωγούν τις αξίες μας, δημιουργώντας «τάσεις» τις οποίες οι άνθρωποι υποχρεώνονται να ακολουθούν, με τον φόβο της περιθωριοποίησης, λόγω της αδυναμίας εναρμόνισης σ’ αυτές. Χάνουμε την αίσθηση του μέτρου και της ισορροπίας: Η συνεχής αξιολόγηση της αυτοεκτίμησης μας, με βάση μια φανταστική, υλιστική, εμπορική κλίμακα, τροφοδοτεί την ανάγκη της συνεχούς και αυξανόμενης κατανάλωσης αγαθών, με σκοπό να γίνουμε προφανέστατα όσο «καλύτεροι» μπορούμε. Τρανταχτό παράδειγμα των αξιών που υιοθετούμε, μπορεί να αντιληφθεί κανείς από το γεγονός ότι μόνο στις ΗΠΑ, πάνω από $250 δις ξοδεύονται ετησίως στο χώρο της μόδας, την ίδια ώρα που ο προϋπολογισμός του Υπουργείο Παιδείας των ΗΠΑ για το 2010 ήταν μόνο $46,7 δις.
Ή όπως με πολύ ευφυή τρόπο, ο George Carlin (Αμερικάνος κωμικός) διατύπωσε:
«Η μοναδική αξία που ισχύει ακόμη στις μέρες μας στην Αμερική, είναι ότι αγοράζουμε διάφορα:
Άνθρωποι ξοδεύουν χρήματα, τα οποία δεν τους ανήκουν, για να αγοράσουν πράγματα που δεν τους χρειάζονται…»
Παρά ταύτα, συνεχίζουμε να πιστεύουμε ότι «αυτή είναι η τάξη των πραγμάτων», και απληστία είναι έμφυτη, άρα αποδεκτή. Αυτή η γελοιωδώς λανθασμένη αντίληψη, στην οποία όλα τα εγχειρίδια της «αγοράς» βασίζονται, η πνευματικών διαστάσεων χαμηλού επιπέδου θεωρία: «Ο θάνατος σου είναι η ζωή μου», από την οποία προέρχεται το άνευ λόγου και αιτίας «Βασικό οικονομικό πρόβλημα», και μέσω αυτού του απίθανου ψέματος διατηρείται η ανόητη υποστήριξη του «Νομισματικού συστήματος», παρ’ όλη την τρομακτικά ολοφάνερη δυσλειτουργία του. Αν θέλουμε να θέσουμε το μέτρο για τα αποτελέσματα αυτής της δυσλειτουργίας, πρέπει να αναφέρουμε ότι 34.000 παιδιά πεθαίνουν καθημερινά εξαιτίας της φτώχειας, και περίπου 3,4 δις άνθρωποι είναι αναγκασμένοι να ζουν με λιγότερο από $2 την ημέρα. Το πώς κάποιος, ενώ γνωρίζει αυτά τα στοιχεία, αρνείται να ψάξει για εναλλακτικές λύσεις, δεν είναι τίποτα λιγότερο από μια αηδιαστική και παράλογη έλλειψη έγνοιας για την ανθρώπινη ζωή. Αν ακόμη πιστεύετε ότι είναι φυσικό επακόλουθο να είναι άπειρες οι ανθρώπινες ανάγκες, και όχι αποτέλεσμα του ανταγωνιστικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο μεγαλώνουμε – περιβάλλον που μας εξαναγκάζει να ανταγωνιζόμαστε αναμεταξύ μας για επιβίωση- θα προσπαθήσω να παραθέσω και κάποια άλλα ευρύτερα παραδείγματα.
Κάτι ανάλογο του «λευκού πίνακα ζωγραφικής» στον οποίο αναφέρθηκα πρωτύτερα, είναι η ιδέα ότι όλα τα παιδιά γεννιούνται κρατώντας έναν καθρέπτη, πάνω στον οποίο αντανακλάται ο κοινωνικός τους περίγυρος. Ένα παιδί που γεννιέται στην και μεγαλώνει στην Ιταλία από Ιταλούς, θα αναπτυχθεί με τις συνήθειες της Ιταλικής κουλτούρας: η προφορά, οι παραδόσεις, οι γεύσεις και όλα οι άλλοι παράγοντες θα αντανακλαστούν στο παιδί. Δεν γεννήθηκε με το γονίδιο του «Ιταλού», στο οποίο μπορεί να οφείλεται η συμπεριφορά του. Παρομοίως ένα παιδί που γεννήθηκε από Γερμανούς γονείς, αλλά υιοθετήθηκε στην Αγγλία, θα αναπτυχθεί εξ αντανακλάσεως με την Αγγλική κουλτούρα, μέσα στην οποία μεγαλώνει και όχι με την Γερμανική. Χαρακτηριστικά όπως η διάλεκτος, η παράδοση, η γεύση, δεν προϋπάρχουν στην ανθρώπινη φύση, πολύ δε περισσότερο η απληστία: κάποιος που ζει μόνος σ’ ένα νησί και δεν αντιμετωπίζει ανταγωνισμό για τροφή και νερό, δεν θα αναπτύξει το ένστικτο των «απεριόριστων αναγκών», με τον τρόπο που θα αναπτυχθεί σε κάποιον που ζει σ’ ένα χωριό μ’ εκατό κατοίκους και πρόσβαση σ’ ένα μόνο δέντρο με φρούτα και μόνο μία πηγή αγαθών…
Επιπροσθέτως και κατ’ αναλογία, τα παραπάνω δεν περιορίζονται μόνο στο κόσμο τον ανθρώπων σαν εκδήλωση συμπεριφοράς που βασίζεται στα βιώματα. Στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σκύλοι εκπαιδευόταν να επιτίθενται και να σκοτώνουν Γιαπωνέζους στρατιώτες. Ταυτόχρονα σ’ άλλες περιπτώσεις σκυλιά εκπαιδευόταν να συνοδεύουν τυφλούς. Τα σκυλιά που σκότωναν στρατιώτες δεν ήταν «κακά», όπως και τα σκυλιά που οδηγούν τυφλούς δεν είναι «καλά»: απλά είναι αποτέλεσμα εκπαίδευσης αναλόγως των συνθηκών, ακριβώς όπως κι εμείς κατηχούμαστε από το νομισματικό σύστημα.
Το ερώτημα που τίθεται συχνά είναι: «Δούλεψα για να αποκτήσω αυτά που έχω, γιατί πρέπει να δίδεται δωρεάν βοήθεια σ’ ανθρώπους στις υπανάπτυκτες χώρες;»
Πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι όσοι γεννιούνται σ’ αναπτυγμένες χώρες, που έχουν στη διάθεση τους ηλεκτρικό ρεύμα, νερό, νοσοκομεία, σχολεία, αυτοκίνητα, τηλέφωνο, τηλεόραση, υπολογιστές και όλες τις μορφές της τεχνολογίας που κάνουν την ζωή μας ευκολότερη, δεν έχουν συνεισφέρει τίποτα απολύτως στην δημιουργία αυτών των τεχνολογιών. Υπήρχαν ήδη. Παρ’ όλα αυτά όμως έχουν πλήρη πρόσβαση σ’ όλες.
Είναι ζωτικής σημασίας να κατανοήσουμε ότι το «βασικό πρόβλημα της οικονομίας» που έχει προκύψει, δεν γίνεται αντιληπτό από τους περισσότερους ανθρώπους: Οι ανθρώπινες ανάγκες δεν είναι ατελείωτες. Τουναντίον το ανταγωνιστικό περιβάλλον της αγοράς «δημιουργεί» ίσως ατελείωτες ανάγκες – ο ανταγωνισμός για επιβίωση είναι αποδεκτός – αλλά το να το αποδεχτούμε σαν δεδομένο για όλους αυτό είναι μάλλον υποκειμενικό και επισφαλές. Στη κοινωνία που ζούμε σήμερα, κίνητρο και μέτρο για την επιτυχία είναι η χρηματική ανταμοιβή και η συνεχής επιδίωξη πολλαπλασιασμού του (ακόμη κι όταν δεν υπάρχει πραγματική ανάγκη), μοιάζει φυσικό επακόλουθο. Παρομοίως όμως το «βασικό πρόβλημα της οικονομίας» δεν είναι το υπέρτατο εμπόδιο για την μετάβαση σε μία «Οικονομία Βασισμένη στους Φυσικούς Πόρους» (ΟΒΠ). Αν οι άνθρωποι εξαναγκάζονται να πιστεύουν ότι θα απαιτούν υλιστικές απολαύσεις επ’ αόριστον, παρομοίως μπορούν να δεχθούν και το αντίθετο. Αυτό δεν είναι μία μεθοδολογία χωρίς βάση στο σημερινό σύστημα: σε μία ομιλία του προς του σπουδαστές του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης το 2010, ο Αμερικανός ερευνητής μοντέλων που έχουν βάση σε διαφορετικά κίνητρα, Dan Pink, έθεσε προς συζήτηση τον παρακάτω αντισυμβατικό τρόπο προσέγγισης της απασχόλησης:
Στη διάρκεια των τελευταίων ετών, μια αυστραλιανή εταιρεία λογισμικού με την επωνυμία Atlassian, εισήγαγε ένα τέτοιο σύστημα που ονομάζεται «FedEx days» – που πιθανώς απορρέει από την ιδέα της παράδοσης και κατά την διάρκεια της νύχτας – στις επιχειρήσεις της. Η ιδέα είναι ότι, πολλές φορές το χρόνο, σ’ ολόκληρο το εργατικό δυναμικό παρέχεται 24 ώρες ελεύθερος χρόνος, για να κατασκευάσουν μια λύση σε ένα πρόβλημα δικής τους επιλογής. Τους επιτρέπεται να εργαστούν σ’ οτιδήποτε, χωρίς περιορισμούς στόχων ή προϋπολογισμών, αρκεί να μην σχετίζεται με την καθημερινή τους εργασία. Η Atlassian παραδέχεται ότι ορισμένες από τις πιο επιτυχημένες λύσεις λογισμικού της προέρχονταν από αυτές τις «FedEx days». Οι μηχανικοί που αναπτύσσουν τις ιδέες αυτές, υποκινούνται από την ευκαιρία που τους δίνεται να εκφράσουν τις δημιουργικές τους δυνατότητες και να παρουσιάσουν την ικανότητά τους και όχι λόγω κάποιας χρηματικής ανταμοιβής ή την ανάγκη για απόδοση οριοθετημένων αποτελεσμάτων.
Αυτή η προσέγγιση έχει υιοθετηθεί από το γίγαντα του Διαδικτύου, Google, το οποίο λειτουργεί με μια πολιτική γνωστή ως «Twenty Percent time». Αντί να δοθεί η δυνατότητα ελεύθερης εργασίας εκτός στόχων και αντικειμένων μιας ή δύο ήμερων το χρόνο στο προσωπικό, οι μηχανικοί της Google δουλεύουν εκτός επίβλεψης της διοίκησης σε ποσοστό 20% του συνολικού χρόνου εργασίας τους. Η υιοθέτηση αυτού του τρόπου εργασίας είχε ως αποτέλεσμα μερικά από τα πιο διάσημα «εργαλεία» της εταιρίας: Google News & Gmail. Σε μία ομιλία του στο Πανεπιστήμιο του Standford ο αντιπρόεδρος και υπεύθυνος προϊόντων έρευνας και εμπειρίας χρήστη, δήλωσε ότι το 50% όλων των νέων αυτών προϊόντων είναι απόρροια αυτού του τρόπου εργασίας.
Οι τάσεις αυτές οδήγησαν στην ανάπτυξη μιας ολόκληρης φιλοσοφίας, όσον αφορά τα κίνητρα της εργασίας, γνωστή ως «ROWE»(αποτελέσματα εκ του περιβάλλοντος εργασίας) . Η φιλοσοφία ROWE δέχεται ως γεγονός ότι, στις επιχειρήσεις αλλά και τον ευρύτερο κόσμο, ο μοναδικός αναγνωρισμένος παράγοντας για τη μέτρηση της επιτυχίας, είναι τελικά τα αποτελέσματα. Εξ αυτού, επιχειρήσεις που υιοθέτησαν την προσέγγιση της φιλοσοφίας «ROWE», δεν θέτουν στο προσωπικό τους περιορισμούς ωραρίων, γραφείων, αντικειμενικών σκοπών ή οποιαδήποτε άλλη απαίτηση η οποία εγκλωβίζει την δημιουργικότητα τους. Οι απασχολούμενοι μπορούν να εργαστούν όταν θέλουν, όπου θέλουν, για όποιους σκοπούς θέλουν, αρκεί να επιτευχθεί ό τελικός στόχος. Δεν καθοδηγούνται για το πώς ή πότε να κάνουν πράγματα, και ως αποτέλεσμα αυτό τους επιτρέπει να αναπτύξουν τις δικές τους μοναδικές δημιουργικές μεθόδους και τα κίνητρά τους. Ως αποτέλεσμα, σ’ όλες τις περιπτώσεις που υιοθετήθηκε η φιλοσοφία «ROWE» η ικανοποίηση και η δραστηριοποίηση των εργαζομένων έχει αυξηθεί και εξ αυτού και η συνολική παραγωγικότητα.
Το 1993, η Microsoft ξεκίνησε ένα έργο μικρής τελικά απήχησης, για τη δημιουργία μιας ψηφιακής εγκυκλοπαίδειας, που ονομάζεται Encarta. Μπορεί να έχετε υποθέσει σωστά, ότι Encarta δεν έτυχε ευρείας αποδοχής, λόγω του γεγονότος ότι ήταν εμπορικά ανεπιτυχής. Αυτή η έλλειψη επιτυχίας, ήρθε ως φυσικό επακόλουθο, παρά τις μεγάλες επενδύσεις που καταβλήθηκαν στους επαγγελματίες που δημιουργούν τις καταχωρήσεις εγκυκλοπαίδειας, και εργάστηκαν υπό άριστες συνθήκες (αλλά υπό αυστηρές προθεσμίες παράδοσης), σε αντίθεση με όσα μας λένε για την καθοδήγηση των ανθρωπίνων επιτευγμάτων από το χρηματικό κίνητρο. Οκτώ χρόνια μετά την παρουσίαση της Encarta, ένα άλλο εγκυκλοπαιδικό έργο ξεκίνησε, αυτή τη φορά χρησιμοποιώντας ένα εντελώς διαφορετικό μοντέλο. Στο μοντέλο αυτό, δεν υπάρχουν αμοιβές για τους συνεισφέροντες, ούτε υπάρχει κανένα άλλο είδος, υλιστικής ανταμοιβής. Είναι βασισμένο απλώς στο γεγονός, ότι οι άνθρωποι απολαμβάνουν να εκφράζουν τη δημιουργικότητά τους, όταν δοθεί η ευκαιρία να συνεισφέρουν σε ένα σκοπό που δεν περιορίζεται από προσωπικά οφέλη. Ως αποτέλεσμα, η Wikipedia είναι αναμφισβήτητα η πιο γνωστή ψηφιακή εγκυκλοπαίδεια στον κόσμο σήμερα, με μεγάλη διαφορά, σε σχέση με την απήχηση της Encarta.
Αυτό που αποδεικνύουν όλες αυτές οι επιτυχίες, είναι ότι επιτρέποντας στην ανθρώπινη φυλή να έχει την πεποίθηση ότι μπορεί να λειτουργήσει δημιουργικά, λιμνάζοντας στο ξεπερασμένο νομισματικό σύστημα, είναι απλώς αντιπαραγωγική και αναποτελεσματική. Όσο το δεχόμαστε αυτό, θα συνεχίσουμε να ζούμε σε μια κοινωνία όπου η αξιοπρέπεια και η ηθική συμπεριφορά είναι ουσιαστικά αδύνατη.
“ Λέγαμε πόσο πολύ σημαντικό είναι, να επιτευχθεί, στον ανθρώπινο νου, η ριζική επανάσταση. Η κρίση είναι μια κρίση στη συνείδηση. Μια κρίση στην οποία δεν μπορούμε να δεχτούμε πια τα παλιά πρότυπα, τις αρχαίες παραδόσεις. Και, λαμβάνοντας υπόψη αυτό που ο κόσμος είναι τώρα, με όλη την δυστυχία, τις συγκρούσεις, καταστροφική βία, την επιθετικότητα, και ούτω καθεξής, ο άνθρωπος εξακολουθεί να είναι όπως ήταν: εξακολουθεί να είναι βίαιος, επιθετικός, κτητικός, ανταγωνιστικός, και έχει χτίσει μια κοινωνία προς αυτή την κατεύθυνση…”
Jiddu Krishnamurti
Το άλλο μισό του «βασικού οικονομικού προβλήματος», είναι αναμφισβήτητα λιγότερο ασαφές: «οι πόροι του πλανήτη είναι πεπερασμένοι». Ωστόσο, αυτό δεν πρέπει να ερμηνευθεί ως: «τα χρήματα είναι ο μόνος τρόπος για τη διανομή κάτι περιορισμένης ποσότητας».
Είναι αλήθεια ότι αν συνεχίσουμε να τροφοδοτούμε περίπου 300 εκατομμύρια αυτοκίνητα με πετρέλαιο, θα μας τελειώσει. Είναι αλήθεια ότι αν συνεχίσουμε να θερμαίνουμε τα σπίτια μας με χρήση άνθρακα και φυσικού αερίου, θα μας τελειώσει. Είναι επίσης αλήθεια ότι, στο έργο του «Η Δημοκρατία», ο Πλάτωνας προσδιόρισε ότι: «Η αναγκαιότητα είναι η μητέρα της εφεύρεσης». Αυτό ουσιαστικά σημαίνει ότι, κάθε φορά που η ανθρωπότητα ξεμένει από μια φυσική πηγή, μια εναλλακτική λύση θα επιδιωχθεί. Αυτό δεν είναι λιγότερο αληθές σήμερα από ότι ήταν το 380 π.Χ.: συνειδητοποιώντας ότι οι ενεργειακές πηγές μας φθίνουν, μαζικές επενδύσεις έχουν γίνει σε «πράσινο» καύσιμο – ίσως περισσότερο από ότι έχουμε ποτέ συνειδητοποιήσει. Το γεγονός είναι ότι θα μπορούσαμε να σταματήσουμε την καύση όλων των ορυκτών καυσίμων από αύριο, χωρίς να ξεμείνουμε ποτέ από ενέργεια, χρησιμοποιώντας τις σύγχρονες τεχνολογίες. Μόνο η Γεωθερμική ενέργεια, έχει αποδειχθεί ότι αποτελεί πηγή του ενεργειακού δυναμικού αρκετά ισχυρή για να τροφοδοτήσει τον κόσμο, όπως είναι τώρα, για τα επόμενα 4000 χρόνια.
Επιπροσθέτως, η θερμότητα του πυρήνα του Γης ανανεώνεται συνεχώς, επιτρέποντας στη γεωθερμική ενέργεια να τροφοδοτεί στην πραγματικότητα τα πάντα στη γη απείρως. Αν και έχω ασχοληθεί μόνο για λίγο με το θέμα της ενέργειας, δεν απαιτεί κάποιον εξειδικευμένο επιστήμονα για να αρχίσουμε να μαντεύουμε τον απεριόριστο αριθμό των πιθανών εναλλακτικών υλικών και των πόρων που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν, δεδομένου της απίστευτα γνωστής τάσης του ανθρώπου προς την καινοτομία.
Όταν ο Franklin Delano Roosevelt, 32ος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, άρχισε ν’ αναζητά τρόπους για να εισέλθει η χώρα του στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ΗΠΑ κατείχαν περίπου 600 μαχητικά αεροσκάφη, και στερούνταν τα κεφάλαια για να κατασκευάσουν περισσότερα.
Ωστόσο, έχοντας πρόσβαση σε φυσικούς πόρους για την παραγωγή μαχητικών, κατασκεύαζαν 90.000 ετησίως, μέχρι το τέλος του πολέμου.
Αυτό δείχνει ότι, σε περιόδους πολέμου, είμαστε κάτι παραπάνω από ικανοί να παράγουμε όπλα σε απίστευτους ρυθμούς, ανεξάρτητα από τη διαθεσιμότητα των χρημάτων. Φανταστείτε αν η ίδια αποτελεσματικότητα εφαρμοζόταν σε καιρούς ειρήνης, και αντ’ αυτού επιλέγαμε να παράγουμε τρόφιμα να χτίζουμε σχολεία και νοσοκομεία αντί για μαχητικά αεροσκάφη. Αυτό είναι μια απόδειξη για την πραγματική ικανότητά μας να παράγουμε αφθονία, όταν είναι απαραίτητο.
Ελπίζω ότι θα κρίνετε αυτό το άρθρο με ανοιχτό μυαλό. Προφανώς, είναι δύσκολο να δεχθούμε ότι όσα σας έχουν διδάξει οι δάσκαλοι σας και τα βιβλία, σχετικά με τον τρόπο που ο άνθρωπος λειτουργεί εντός αυτού του συστήματος, είναι ένας συνδυασμός ψεμάτων και ανοησιών, αλλά ελπίζω ότι είστε αρκετά ευφυή για να μην δεχθείτε το πρώτο πράγμα που ακούτε ή διαβάζετε, ως ευαγγέλιο. Σε έναν κόσμο, όπου τόσα πολλά, είναι συγκεντρωμένα με βάναυσο τρόπο, στα χέρια λίγων σε βάρος τόσο πολλών, είναι εύκολο να κατανοήσουμε ότι κάτι είναι πολύ λάθος. Καθήκον απέναντι στον εαυτό σας και σε όλους τους άλλους γύρω σας, είναι να μην σταματήσετε ποτέ τις ερωτήσεις. Να είστε δάσκαλος και μαθητής: “Εμπνεύστε τον καθένα γύρω σας με το παράδειγμά σας”.
«Τα χρήματα είναι σημαντικά μόνο σε μια κοινωνία, που οι πόροι για την επιβίωσή είναι περιορισμένοι και πρέπει να ελέγχονται και οι άνθρωποι δέχονται χρήματα ως μέσο ανταλλαγής για τους λιγοστούς αυτούς πόρους. Τα χρήματα είναι ένας κοινωνικός συμβιβασμός: δεν είναι φυσικός πόρος και δεν αντιπροσωπεύει κανέναν. Δεν είναι απαραίτητα για την επιβίωση, αλλά έχουμε εξαναγκαστεί να τα θεωρούμε…”
Jacque Fresco
Η μετάφραση είναι δική μου από το άρθρο “ Το βασικό πρόβλημα της οικονομίας” του τεύχους Αυγ-Σεπ 2010 του Newsletter του κινήματος Zeitgeist…
RAMNOUSIA
Jean-Jacques Rousseau
Η ιστορία είναι γεμάτη από γεγονότα όπως πόλεμοι, επιδρομές, γενοκτονίες και με κάθε μέσο, κατάχρησης ισχύος σε τακτική βάση, από ανθρώπους που επιθυμούν να οικειοποιηθούν ότι δεν τους ανήκει, και έτσι είναι πολύ εύκολο να κατανοήσουμε γιατί είναι ευρέως αποδεκτή η θεωρία, ότι οι άνθρωποι εμμέσως είναι ανταγωνιστικοί, επεκτατικοί και ιδιοτελείς. Παρότι αναπόδεικτη, η παραπάνω θέση είναι επιφανειακή και αναληθής. Ο καλύτερος τρόπος για να εξηγήσουμε τα παραπάνω, είναι η ευρέως διαδεδομένη εξαιρετική διατύπωση του Βέλγου οικονομολόγου Bernard Lietaur, ο οποίος ήταν από τα ιδρυτικά μέλη του Ευρωπαϊκού νομισματικού συστήματος και αποσαφήνισε το θέμα συνοπτικά:
«Η απληστία και ο ανταγωνισμός δεν είναι αποτέλεσμα της αμετάβλητης ανθρώπινης φύσης…
Η απληστία και ο φόβος της έλλειψης, είναι στην πραγματικότητα χαρακτηριστικά τα οποία ακατάπαυστα δημιουργούνται και διευρύνονται, ως άμεσο αποτέλεσμα της χρήσης των χρημάτων…
Μπορούμε να παράγουμε όση τροφή χρειάζεται για να τραφούν όλοι και να δώσουμε εργασία σ’ όλους τους ανθρώπους, αλλά προφανέστατα δεν υπάρχουν χρήματα για να τα πληρώσουμε όλα αυτά.
Ο σκοπός των κεντρικών τραπεζών είναι να δημιουργούν και να διατηρούν αυτή την έλλειψη, άμεση συνέπεια της οποίας είναι η αντιπαλότητα με σκοπό την επιβίωση…»
Τι ακριβώς εννοούσε όμως ο Lietaur; Αρχικά καταθέτει ότι, η απληστία, ο ανταγωνισμός και άλλα παρόμοια χαρακτηριστικά, δεν είναι έμφυτα στον άνθρωπο. Εν ολίγοις, δεν είναι θεμελιωδώς ενσωματωμένα στο ανθρώπινο είδος, που τουναντίον σημαίνει ότι μπορούν να μεταβληθούν και να εξαλειφθούν. Κατόπιν καταδεικνύει την πραγματική τους προέλευση:
«…Η απληστία και ο φόβος της έλλειψης, είναι στην πραγματικότητα χαρακτηριστικά τα οποία ακατάπαυστα δημιουργούνται και διευρύνονται, ως άμεσο αποτέλεσμα της χρήσης των χρημάτων…». Βασικά η θέση του είναι η παρακάτω: Οι άνθρωποι καθίστανται άπληστοι και υλιστές επειδή το νομισματικό σύστημα είναι σχεδιασμένο να δημιουργεί ανταγωνισμό μέσω της έλλειψης. Αν δεν υπάρχουν αρκετό στην αγορά, οι άνθρωποι εργάζονται σκληρότερα με στόχο να αποκτήσουν χρήματα ακόμη και εις βάρος άλλων. Γι αυτό οι άνθρωποι γίνονται άπληστοι ή όπως ποιητικά διατυπώνεται από τον Lietaur:
«άμεση συνέπεια της οποίας(έλλειψης), είναι η αντιπαλότητα με σκοπό την επιβίωση…».
Αλλά πως ακριβώς έχουμε χειραγωγηθεί να πιστεύουμε ότι οι ανάγκες μας είναι ατελείωτες και η απληστία εγγενής; Η σημερινή κοινωνία βρίθει κυριολεκτικά από θεσμούς(πολιτεία, δικαιοσύνη, σχολείο, θρησκεία) οι οποίοι διαιωνίζουν αυτό τον μύθο, παρόλο που, συνήθως αμφισβητούμε τα κίνητρα και τις μεθόδους των. Ίσως την μεγαλύτερη συνεισφορά έχει η βιομηχανία της διαφήμισης και της αγοράς. Με απλή διαδικασία δημιουργούν στους ανθρώπους το αίσθημα της ανεπαρκείας, της ανικανότητας και της κατωτερότητας εξαιτίας της κατοχής ή μη διαφόρων αγαθών και κατόπιν προσφέρουν συγκεκριμένα προϊόντα ως «κάλυψη» αυτών των υποτιθέμενων ελλείψεων. Βομβαρδίζουν ακατάπαυστα τον πληθυσμό με μηνύματα και εικόνες προτύπων και διασημοτήτων οι οποίοι είναι «ανώτεροι» άνθρωποι από τους άλλους εξαιτίας των επώνυμων ρούχων που φορούν! Τεράστια ποσά σπαταλιούνται ετησίως για να επιτευχθούν τα παραπάνω: Η εταιρία ZenithOptimedia αναφέρει ότι το 2010, ξοδεύτηκαν παγκοσμίως $542 δις για διαφημίσεις, ενώ ταυτόχρονα υπολογίζεται ότι κάθε παιδί βλέπει 40.000 διαφημίσεις τον χρόνο. Γεγονός είναι ότι, παραδιδόμενοι στις προτάσεις αγοράς προϊόντων, ως απόδειξη ανωτερότητας, οι καταναλωτές προβάλλουν τα διάφορα αυτά «πρότυπα» με την θέληση τους, με αποτέλεσμα να γίνονται κινητή διαφήμιση άνευ κόστους.
Ολόκληρη η βιομηχανία μόδας, σε συνεργασία με τα πρακτορεία διαφήμισης, δημιούργησαν και εγκατέστησαν ένα «τεχνητό σύστημα αξιών» στην συνείδηση όλων μας, πείθοντας τον κόσμο ότι ένας άνθρωπος κρίνεται σαν «καλός» ή «κακός», «άξιος» ή «ανάξιος», εξαιτίας της δυνατότητας που έχει να αποκτήσει την «τελευταία λέξη της μόδας». Επιπροσθέτως, διαρκώς ποθούμε περισσότερα: η ιδέα της ατομικής πληρότητας και της επιτυχίας γίνεται τόσο «θολή» και «παράλογη», ούτως ώστε πιστεύουμε ότι το ύψιστο συναίσθημα της ολοκλήρωσης στην ζωή, επιτυγχάνεται με την απόκτηση εμπορικών προϊόντων. Αποτέλεσμα: δημιουργούνται «μόδες»… Ατέλειωτες διαφημίσεις, χειραγωγούν τις αξίες μας, δημιουργώντας «τάσεις» τις οποίες οι άνθρωποι υποχρεώνονται να ακολουθούν, με τον φόβο της περιθωριοποίησης, λόγω της αδυναμίας εναρμόνισης σ’ αυτές. Χάνουμε την αίσθηση του μέτρου και της ισορροπίας: Η συνεχής αξιολόγηση της αυτοεκτίμησης μας, με βάση μια φανταστική, υλιστική, εμπορική κλίμακα, τροφοδοτεί την ανάγκη της συνεχούς και αυξανόμενης κατανάλωσης αγαθών, με σκοπό να γίνουμε προφανέστατα όσο «καλύτεροι» μπορούμε. Τρανταχτό παράδειγμα των αξιών που υιοθετούμε, μπορεί να αντιληφθεί κανείς από το γεγονός ότι μόνο στις ΗΠΑ, πάνω από $250 δις ξοδεύονται ετησίως στο χώρο της μόδας, την ίδια ώρα που ο προϋπολογισμός του Υπουργείο Παιδείας των ΗΠΑ για το 2010 ήταν μόνο $46,7 δις.
Ή όπως με πολύ ευφυή τρόπο, ο George Carlin (Αμερικάνος κωμικός) διατύπωσε:
«Η μοναδική αξία που ισχύει ακόμη στις μέρες μας στην Αμερική, είναι ότι αγοράζουμε διάφορα:
Άνθρωποι ξοδεύουν χρήματα, τα οποία δεν τους ανήκουν, για να αγοράσουν πράγματα που δεν τους χρειάζονται…»
Παρά ταύτα, συνεχίζουμε να πιστεύουμε ότι «αυτή είναι η τάξη των πραγμάτων», και απληστία είναι έμφυτη, άρα αποδεκτή. Αυτή η γελοιωδώς λανθασμένη αντίληψη, στην οποία όλα τα εγχειρίδια της «αγοράς» βασίζονται, η πνευματικών διαστάσεων χαμηλού επιπέδου θεωρία: «Ο θάνατος σου είναι η ζωή μου», από την οποία προέρχεται το άνευ λόγου και αιτίας «Βασικό οικονομικό πρόβλημα», και μέσω αυτού του απίθανου ψέματος διατηρείται η ανόητη υποστήριξη του «Νομισματικού συστήματος», παρ’ όλη την τρομακτικά ολοφάνερη δυσλειτουργία του. Αν θέλουμε να θέσουμε το μέτρο για τα αποτελέσματα αυτής της δυσλειτουργίας, πρέπει να αναφέρουμε ότι 34.000 παιδιά πεθαίνουν καθημερινά εξαιτίας της φτώχειας, και περίπου 3,4 δις άνθρωποι είναι αναγκασμένοι να ζουν με λιγότερο από $2 την ημέρα. Το πώς κάποιος, ενώ γνωρίζει αυτά τα στοιχεία, αρνείται να ψάξει για εναλλακτικές λύσεις, δεν είναι τίποτα λιγότερο από μια αηδιαστική και παράλογη έλλειψη έγνοιας για την ανθρώπινη ζωή. Αν ακόμη πιστεύετε ότι είναι φυσικό επακόλουθο να είναι άπειρες οι ανθρώπινες ανάγκες, και όχι αποτέλεσμα του ανταγωνιστικού περιβάλλοντος μέσα στο οποίο μεγαλώνουμε – περιβάλλον που μας εξαναγκάζει να ανταγωνιζόμαστε αναμεταξύ μας για επιβίωση- θα προσπαθήσω να παραθέσω και κάποια άλλα ευρύτερα παραδείγματα.
Κάτι ανάλογο του «λευκού πίνακα ζωγραφικής» στον οποίο αναφέρθηκα πρωτύτερα, είναι η ιδέα ότι όλα τα παιδιά γεννιούνται κρατώντας έναν καθρέπτη, πάνω στον οποίο αντανακλάται ο κοινωνικός τους περίγυρος. Ένα παιδί που γεννιέται στην και μεγαλώνει στην Ιταλία από Ιταλούς, θα αναπτυχθεί με τις συνήθειες της Ιταλικής κουλτούρας: η προφορά, οι παραδόσεις, οι γεύσεις και όλα οι άλλοι παράγοντες θα αντανακλαστούν στο παιδί. Δεν γεννήθηκε με το γονίδιο του «Ιταλού», στο οποίο μπορεί να οφείλεται η συμπεριφορά του. Παρομοίως ένα παιδί που γεννήθηκε από Γερμανούς γονείς, αλλά υιοθετήθηκε στην Αγγλία, θα αναπτυχθεί εξ αντανακλάσεως με την Αγγλική κουλτούρα, μέσα στην οποία μεγαλώνει και όχι με την Γερμανική. Χαρακτηριστικά όπως η διάλεκτος, η παράδοση, η γεύση, δεν προϋπάρχουν στην ανθρώπινη φύση, πολύ δε περισσότερο η απληστία: κάποιος που ζει μόνος σ’ ένα νησί και δεν αντιμετωπίζει ανταγωνισμό για τροφή και νερό, δεν θα αναπτύξει το ένστικτο των «απεριόριστων αναγκών», με τον τρόπο που θα αναπτυχθεί σε κάποιον που ζει σ’ ένα χωριό μ’ εκατό κατοίκους και πρόσβαση σ’ ένα μόνο δέντρο με φρούτα και μόνο μία πηγή αγαθών…
Επιπροσθέτως και κατ’ αναλογία, τα παραπάνω δεν περιορίζονται μόνο στο κόσμο τον ανθρώπων σαν εκδήλωση συμπεριφοράς που βασίζεται στα βιώματα. Στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σκύλοι εκπαιδευόταν να επιτίθενται και να σκοτώνουν Γιαπωνέζους στρατιώτες. Ταυτόχρονα σ’ άλλες περιπτώσεις σκυλιά εκπαιδευόταν να συνοδεύουν τυφλούς. Τα σκυλιά που σκότωναν στρατιώτες δεν ήταν «κακά», όπως και τα σκυλιά που οδηγούν τυφλούς δεν είναι «καλά»: απλά είναι αποτέλεσμα εκπαίδευσης αναλόγως των συνθηκών, ακριβώς όπως κι εμείς κατηχούμαστε από το νομισματικό σύστημα.
Το ερώτημα που τίθεται συχνά είναι: «Δούλεψα για να αποκτήσω αυτά που έχω, γιατί πρέπει να δίδεται δωρεάν βοήθεια σ’ ανθρώπους στις υπανάπτυκτες χώρες;»
Πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι όσοι γεννιούνται σ’ αναπτυγμένες χώρες, που έχουν στη διάθεση τους ηλεκτρικό ρεύμα, νερό, νοσοκομεία, σχολεία, αυτοκίνητα, τηλέφωνο, τηλεόραση, υπολογιστές και όλες τις μορφές της τεχνολογίας που κάνουν την ζωή μας ευκολότερη, δεν έχουν συνεισφέρει τίποτα απολύτως στην δημιουργία αυτών των τεχνολογιών. Υπήρχαν ήδη. Παρ’ όλα αυτά όμως έχουν πλήρη πρόσβαση σ’ όλες.
Είναι ζωτικής σημασίας να κατανοήσουμε ότι το «βασικό πρόβλημα της οικονομίας» που έχει προκύψει, δεν γίνεται αντιληπτό από τους περισσότερους ανθρώπους: Οι ανθρώπινες ανάγκες δεν είναι ατελείωτες. Τουναντίον το ανταγωνιστικό περιβάλλον της αγοράς «δημιουργεί» ίσως ατελείωτες ανάγκες – ο ανταγωνισμός για επιβίωση είναι αποδεκτός – αλλά το να το αποδεχτούμε σαν δεδομένο για όλους αυτό είναι μάλλον υποκειμενικό και επισφαλές. Στη κοινωνία που ζούμε σήμερα, κίνητρο και μέτρο για την επιτυχία είναι η χρηματική ανταμοιβή και η συνεχής επιδίωξη πολλαπλασιασμού του (ακόμη κι όταν δεν υπάρχει πραγματική ανάγκη), μοιάζει φυσικό επακόλουθο. Παρομοίως όμως το «βασικό πρόβλημα της οικονομίας» δεν είναι το υπέρτατο εμπόδιο για την μετάβαση σε μία «Οικονομία Βασισμένη στους Φυσικούς Πόρους» (ΟΒΠ). Αν οι άνθρωποι εξαναγκάζονται να πιστεύουν ότι θα απαιτούν υλιστικές απολαύσεις επ’ αόριστον, παρομοίως μπορούν να δεχθούν και το αντίθετο. Αυτό δεν είναι μία μεθοδολογία χωρίς βάση στο σημερινό σύστημα: σε μία ομιλία του προς του σπουδαστές του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης το 2010, ο Αμερικανός ερευνητής μοντέλων που έχουν βάση σε διαφορετικά κίνητρα, Dan Pink, έθεσε προς συζήτηση τον παρακάτω αντισυμβατικό τρόπο προσέγγισης της απασχόλησης:
Στη διάρκεια των τελευταίων ετών, μια αυστραλιανή εταιρεία λογισμικού με την επωνυμία Atlassian, εισήγαγε ένα τέτοιο σύστημα που ονομάζεται «FedEx days» – που πιθανώς απορρέει από την ιδέα της παράδοσης και κατά την διάρκεια της νύχτας – στις επιχειρήσεις της. Η ιδέα είναι ότι, πολλές φορές το χρόνο, σ’ ολόκληρο το εργατικό δυναμικό παρέχεται 24 ώρες ελεύθερος χρόνος, για να κατασκευάσουν μια λύση σε ένα πρόβλημα δικής τους επιλογής. Τους επιτρέπεται να εργαστούν σ’ οτιδήποτε, χωρίς περιορισμούς στόχων ή προϋπολογισμών, αρκεί να μην σχετίζεται με την καθημερινή τους εργασία. Η Atlassian παραδέχεται ότι ορισμένες από τις πιο επιτυχημένες λύσεις λογισμικού της προέρχονταν από αυτές τις «FedEx days». Οι μηχανικοί που αναπτύσσουν τις ιδέες αυτές, υποκινούνται από την ευκαιρία που τους δίνεται να εκφράσουν τις δημιουργικές τους δυνατότητες και να παρουσιάσουν την ικανότητά τους και όχι λόγω κάποιας χρηματικής ανταμοιβής ή την ανάγκη για απόδοση οριοθετημένων αποτελεσμάτων.
Αυτή η προσέγγιση έχει υιοθετηθεί από το γίγαντα του Διαδικτύου, Google, το οποίο λειτουργεί με μια πολιτική γνωστή ως «Twenty Percent time». Αντί να δοθεί η δυνατότητα ελεύθερης εργασίας εκτός στόχων και αντικειμένων μιας ή δύο ήμερων το χρόνο στο προσωπικό, οι μηχανικοί της Google δουλεύουν εκτός επίβλεψης της διοίκησης σε ποσοστό 20% του συνολικού χρόνου εργασίας τους. Η υιοθέτηση αυτού του τρόπου εργασίας είχε ως αποτέλεσμα μερικά από τα πιο διάσημα «εργαλεία» της εταιρίας: Google News & Gmail. Σε μία ομιλία του στο Πανεπιστήμιο του Standford ο αντιπρόεδρος και υπεύθυνος προϊόντων έρευνας και εμπειρίας χρήστη, δήλωσε ότι το 50% όλων των νέων αυτών προϊόντων είναι απόρροια αυτού του τρόπου εργασίας.
Οι τάσεις αυτές οδήγησαν στην ανάπτυξη μιας ολόκληρης φιλοσοφίας, όσον αφορά τα κίνητρα της εργασίας, γνωστή ως «ROWE»(αποτελέσματα εκ του περιβάλλοντος εργασίας) . Η φιλοσοφία ROWE δέχεται ως γεγονός ότι, στις επιχειρήσεις αλλά και τον ευρύτερο κόσμο, ο μοναδικός αναγνωρισμένος παράγοντας για τη μέτρηση της επιτυχίας, είναι τελικά τα αποτελέσματα. Εξ αυτού, επιχειρήσεις που υιοθέτησαν την προσέγγιση της φιλοσοφίας «ROWE», δεν θέτουν στο προσωπικό τους περιορισμούς ωραρίων, γραφείων, αντικειμενικών σκοπών ή οποιαδήποτε άλλη απαίτηση η οποία εγκλωβίζει την δημιουργικότητα τους. Οι απασχολούμενοι μπορούν να εργαστούν όταν θέλουν, όπου θέλουν, για όποιους σκοπούς θέλουν, αρκεί να επιτευχθεί ό τελικός στόχος. Δεν καθοδηγούνται για το πώς ή πότε να κάνουν πράγματα, και ως αποτέλεσμα αυτό τους επιτρέπει να αναπτύξουν τις δικές τους μοναδικές δημιουργικές μεθόδους και τα κίνητρά τους. Ως αποτέλεσμα, σ’ όλες τις περιπτώσεις που υιοθετήθηκε η φιλοσοφία «ROWE» η ικανοποίηση και η δραστηριοποίηση των εργαζομένων έχει αυξηθεί και εξ αυτού και η συνολική παραγωγικότητα.
Το 1993, η Microsoft ξεκίνησε ένα έργο μικρής τελικά απήχησης, για τη δημιουργία μιας ψηφιακής εγκυκλοπαίδειας, που ονομάζεται Encarta. Μπορεί να έχετε υποθέσει σωστά, ότι Encarta δεν έτυχε ευρείας αποδοχής, λόγω του γεγονότος ότι ήταν εμπορικά ανεπιτυχής. Αυτή η έλλειψη επιτυχίας, ήρθε ως φυσικό επακόλουθο, παρά τις μεγάλες επενδύσεις που καταβλήθηκαν στους επαγγελματίες που δημιουργούν τις καταχωρήσεις εγκυκλοπαίδειας, και εργάστηκαν υπό άριστες συνθήκες (αλλά υπό αυστηρές προθεσμίες παράδοσης), σε αντίθεση με όσα μας λένε για την καθοδήγηση των ανθρωπίνων επιτευγμάτων από το χρηματικό κίνητρο. Οκτώ χρόνια μετά την παρουσίαση της Encarta, ένα άλλο εγκυκλοπαιδικό έργο ξεκίνησε, αυτή τη φορά χρησιμοποιώντας ένα εντελώς διαφορετικό μοντέλο. Στο μοντέλο αυτό, δεν υπάρχουν αμοιβές για τους συνεισφέροντες, ούτε υπάρχει κανένα άλλο είδος, υλιστικής ανταμοιβής. Είναι βασισμένο απλώς στο γεγονός, ότι οι άνθρωποι απολαμβάνουν να εκφράζουν τη δημιουργικότητά τους, όταν δοθεί η ευκαιρία να συνεισφέρουν σε ένα σκοπό που δεν περιορίζεται από προσωπικά οφέλη. Ως αποτέλεσμα, η Wikipedia είναι αναμφισβήτητα η πιο γνωστή ψηφιακή εγκυκλοπαίδεια στον κόσμο σήμερα, με μεγάλη διαφορά, σε σχέση με την απήχηση της Encarta.
Αυτό που αποδεικνύουν όλες αυτές οι επιτυχίες, είναι ότι επιτρέποντας στην ανθρώπινη φυλή να έχει την πεποίθηση ότι μπορεί να λειτουργήσει δημιουργικά, λιμνάζοντας στο ξεπερασμένο νομισματικό σύστημα, είναι απλώς αντιπαραγωγική και αναποτελεσματική. Όσο το δεχόμαστε αυτό, θα συνεχίσουμε να ζούμε σε μια κοινωνία όπου η αξιοπρέπεια και η ηθική συμπεριφορά είναι ουσιαστικά αδύνατη.
“ Λέγαμε πόσο πολύ σημαντικό είναι, να επιτευχθεί, στον ανθρώπινο νου, η ριζική επανάσταση. Η κρίση είναι μια κρίση στη συνείδηση. Μια κρίση στην οποία δεν μπορούμε να δεχτούμε πια τα παλιά πρότυπα, τις αρχαίες παραδόσεις. Και, λαμβάνοντας υπόψη αυτό που ο κόσμος είναι τώρα, με όλη την δυστυχία, τις συγκρούσεις, καταστροφική βία, την επιθετικότητα, και ούτω καθεξής, ο άνθρωπος εξακολουθεί να είναι όπως ήταν: εξακολουθεί να είναι βίαιος, επιθετικός, κτητικός, ανταγωνιστικός, και έχει χτίσει μια κοινωνία προς αυτή την κατεύθυνση…”
Jiddu Krishnamurti
Το άλλο μισό του «βασικού οικονομικού προβλήματος», είναι αναμφισβήτητα λιγότερο ασαφές: «οι πόροι του πλανήτη είναι πεπερασμένοι». Ωστόσο, αυτό δεν πρέπει να ερμηνευθεί ως: «τα χρήματα είναι ο μόνος τρόπος για τη διανομή κάτι περιορισμένης ποσότητας».
Είναι αλήθεια ότι αν συνεχίσουμε να τροφοδοτούμε περίπου 300 εκατομμύρια αυτοκίνητα με πετρέλαιο, θα μας τελειώσει. Είναι αλήθεια ότι αν συνεχίσουμε να θερμαίνουμε τα σπίτια μας με χρήση άνθρακα και φυσικού αερίου, θα μας τελειώσει. Είναι επίσης αλήθεια ότι, στο έργο του «Η Δημοκρατία», ο Πλάτωνας προσδιόρισε ότι: «Η αναγκαιότητα είναι η μητέρα της εφεύρεσης». Αυτό ουσιαστικά σημαίνει ότι, κάθε φορά που η ανθρωπότητα ξεμένει από μια φυσική πηγή, μια εναλλακτική λύση θα επιδιωχθεί. Αυτό δεν είναι λιγότερο αληθές σήμερα από ότι ήταν το 380 π.Χ.: συνειδητοποιώντας ότι οι ενεργειακές πηγές μας φθίνουν, μαζικές επενδύσεις έχουν γίνει σε «πράσινο» καύσιμο – ίσως περισσότερο από ότι έχουμε ποτέ συνειδητοποιήσει. Το γεγονός είναι ότι θα μπορούσαμε να σταματήσουμε την καύση όλων των ορυκτών καυσίμων από αύριο, χωρίς να ξεμείνουμε ποτέ από ενέργεια, χρησιμοποιώντας τις σύγχρονες τεχνολογίες. Μόνο η Γεωθερμική ενέργεια, έχει αποδειχθεί ότι αποτελεί πηγή του ενεργειακού δυναμικού αρκετά ισχυρή για να τροφοδοτήσει τον κόσμο, όπως είναι τώρα, για τα επόμενα 4000 χρόνια.
Επιπροσθέτως, η θερμότητα του πυρήνα του Γης ανανεώνεται συνεχώς, επιτρέποντας στη γεωθερμική ενέργεια να τροφοδοτεί στην πραγματικότητα τα πάντα στη γη απείρως. Αν και έχω ασχοληθεί μόνο για λίγο με το θέμα της ενέργειας, δεν απαιτεί κάποιον εξειδικευμένο επιστήμονα για να αρχίσουμε να μαντεύουμε τον απεριόριστο αριθμό των πιθανών εναλλακτικών υλικών και των πόρων που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν, δεδομένου της απίστευτα γνωστής τάσης του ανθρώπου προς την καινοτομία.
Όταν ο Franklin Delano Roosevelt, 32ος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, άρχισε ν’ αναζητά τρόπους για να εισέλθει η χώρα του στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ΗΠΑ κατείχαν περίπου 600 μαχητικά αεροσκάφη, και στερούνταν τα κεφάλαια για να κατασκευάσουν περισσότερα.
Ωστόσο, έχοντας πρόσβαση σε φυσικούς πόρους για την παραγωγή μαχητικών, κατασκεύαζαν 90.000 ετησίως, μέχρι το τέλος του πολέμου.
Αυτό δείχνει ότι, σε περιόδους πολέμου, είμαστε κάτι παραπάνω από ικανοί να παράγουμε όπλα σε απίστευτους ρυθμούς, ανεξάρτητα από τη διαθεσιμότητα των χρημάτων. Φανταστείτε αν η ίδια αποτελεσματικότητα εφαρμοζόταν σε καιρούς ειρήνης, και αντ’ αυτού επιλέγαμε να παράγουμε τρόφιμα να χτίζουμε σχολεία και νοσοκομεία αντί για μαχητικά αεροσκάφη. Αυτό είναι μια απόδειξη για την πραγματική ικανότητά μας να παράγουμε αφθονία, όταν είναι απαραίτητο.
Ελπίζω ότι θα κρίνετε αυτό το άρθρο με ανοιχτό μυαλό. Προφανώς, είναι δύσκολο να δεχθούμε ότι όσα σας έχουν διδάξει οι δάσκαλοι σας και τα βιβλία, σχετικά με τον τρόπο που ο άνθρωπος λειτουργεί εντός αυτού του συστήματος, είναι ένας συνδυασμός ψεμάτων και ανοησιών, αλλά ελπίζω ότι είστε αρκετά ευφυή για να μην δεχθείτε το πρώτο πράγμα που ακούτε ή διαβάζετε, ως ευαγγέλιο. Σε έναν κόσμο, όπου τόσα πολλά, είναι συγκεντρωμένα με βάναυσο τρόπο, στα χέρια λίγων σε βάρος τόσο πολλών, είναι εύκολο να κατανοήσουμε ότι κάτι είναι πολύ λάθος. Καθήκον απέναντι στον εαυτό σας και σε όλους τους άλλους γύρω σας, είναι να μην σταματήσετε ποτέ τις ερωτήσεις. Να είστε δάσκαλος και μαθητής: “Εμπνεύστε τον καθένα γύρω σας με το παράδειγμά σας”.
«Τα χρήματα είναι σημαντικά μόνο σε μια κοινωνία, που οι πόροι για την επιβίωσή είναι περιορισμένοι και πρέπει να ελέγχονται και οι άνθρωποι δέχονται χρήματα ως μέσο ανταλλαγής για τους λιγοστούς αυτούς πόρους. Τα χρήματα είναι ένας κοινωνικός συμβιβασμός: δεν είναι φυσικός πόρος και δεν αντιπροσωπεύει κανέναν. Δεν είναι απαραίτητα για την επιβίωση, αλλά έχουμε εξαναγκαστεί να τα θεωρούμε…”
Jacque Fresco
Η μετάφραση είναι δική μου από το άρθρο “ Το βασικό πρόβλημα της οικονομίας” του τεύχους Αυγ-Σεπ 2010 του Newsletter του κινήματος Zeitgeist…
RAMNOUSIA
