Άψογη καταστροφή
Του Paul Krugman / The New York Times
(Πηγή : http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_2_13/09/2011_455829)
Η οικονομική αναταραχή στην Ευρώπη δεν είναι πλέον πρόβλημα μικρών περιφερειακών οικονομιών, όπως της Ελλάδας. Αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι μια ολοκληρωτική επίθεση των αγορών σε μεγάλα κράτη, όπως η Ισπανία και η Ιταλία.
Σε αυτό το σημείο, οι χώρες που απειλούνται παράγουν περίπου το 1/3 του ΑΕΠ της Ευρωζώνης, γεγονός που σημαίνει πως το ενιαίο νόμισμα βρίσκεται αντιμέτωπο με την προοπτική της εξαφάνισης. Και όλες οι ενδείξεις συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν είναι καν διατεθειμένοι να αναγνωρίσουν τη φύση της απειλής που αντιμετωπίζουν, πόσο μάλλον να την αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά.
Παραπονέθηκα συχνά στο παρελθόν για τη... «δημοσιονομικοποίηση» του οικονομικού λόγου εδώ στην Αμερική και για το γεγονός ότι η άκαιρη επικέντρωση σε θέματα δημοσιονομικών ελλειμμάτων αποπροσανατόλισε την Ουάσιγκτον από την καταστροφή που βρίσκεται σε εξέλιξη στο μέτωπο της αγοράς εργασίας. Αλλά δεν είμαστε οι μόνοι που έχουμε τέτοιες εμμονές. Μάλιστα, οι Ευρωπαίοι είναι πολύ πολύ χειρότεροι.
Ακούστε τι λένε πολλοί Ευρωπαίοι ηγέτες –κυρίως, αλλά όχι μόνο οι Γερμανοί– και θα νομίσετε ότι το πρόβλημα της ηπείρου τους είναι ηθικής φύσεως: Κυβερνήσεις δανείστηκαν υπερβολικά και τώρα πληρώνουν το τίμημα που τους αξίζει, με τη μορφή μέτρων λιτότητας.
Ωστόσο, αυτή η ιστοριούλα ισχύει, αν ισχύει, μόνο στην περίπτωση της Ελλάδας και για κανέναν άλλον. Ειδικά η Ισπανία, για παράδειγμα, είχε πλεονασματικούς προϋπολογισμούς και πολύ χαμηλό χρέος πριν από την κρίση του 2008. Οι δημοσιονομικές της επιδόσεις, θα μπορούσε να πει κανείς, ήταν άψογες. Και παρότι δέχθηκε βαρύ πλήγμα από την κατάρρευση της αγοράς ακινήτων, παραμένει ένα κράτος με χαμηλό σχετικά χρέος.
Για ποιο λόγο λοιπόν η Ισπανία –μαζί με την Ιταλία που έχει υψηλότερο χρέος αλλά μικρότερα ελλείμματα– βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο του κυκλώνα; Η απάντηση είναι ότι οι χώρες αυτές βρίσκονται αντιμέτωπες με κάτι ανάλογο με τις μαζικές αναλήψεις μετρητών από τα γκισέ των τραπεζών, μόνο που σε αυτήν την περίπτωση οι αναλήψεις γίνονται από κράτη και όχι –ή, καλύτερα, και όχι μόνο– από τις τράπεζές τους.
Ιδού πώς δουλεύει το σύστημα: Οι επενδυτές πιστεύουν, αδιάφορο για ποιους λόγους, ότι ένα κράτος θα χρεοκοπήσει. Ετσι, δεν αγοράζουν τα ομόλογά του, παρά μόνο με πολύ υψηλά επιτόκια, λόγω της κρίσης εμπιστοσύνης. Τα υψηλά αυτά επιτόκια όμως δυσχεραίνουν τη δημοσιονομική κατάσταση του κράτους, καθιστώντας την προοπτική της χρεοκοπίας αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Και καθώς συμβαίνει αυτό, ξεσπάει ταυτόχρονα και τραπεζική κρίση, καθώς τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα του εν λόγω κράτους έχουν συνήθως επενδύσει μαζικά στα ομόλογά του.
Μια χώρα με δικό της νόμισμα, όπως, ας πούμε, η Βρετανία, μπορεί βεβαίως να βρει διέξοδο από μια τέτοια κρίση. Αν είναι αναγκαίο, η Τράπεζα της Αγγλίας θα παρέμβει αγοράζοντας κρατικά ομόλογα της χώρας, τυπώνοντας έτσι νέο χρήμα. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε βέβαια να ενισχύσει τον πληθωρισμό (αν και είναι αμφίβολο κατά πόσον αυτό είναι πιθανό σε συνθήκες κρίσης), αλλά σε κάθε περίπτωση ο πληθωρισμός είναι μικρότερη απειλή για τους επενδυτές απ’ ό, τι η χρεοκοπία. Η Ισπανία και η Ιταλία όμως δεν έχουν δικό τους νόμισμα. Ως εκ τούτου, η απειλή της αυτοεκπληρούμενης προφητείας είναι πέρα για πέρα αληθινή, αφού τα επιτόκια των ομολόγων των δύο αυτών κρατών διαμορφώνονται σε επίπεδα διπλάσια από τα αντίστοιχα της Βρετανίας.
Αυτό που θα έπρεπε να κάνουν τώρα ο κ. Τρισέ και οι συνάδελφοί του στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είναι να αγοράζουν ισπανικά και ιταλικά ομόλογα, αυτό που θα έκαναν και οι δύο αυτές χώρες δηλαδή αν είχαν δικά τους νομίσματα. Αυτό έκανε και η ΕΚΤ πριν από μερικές εβδομάδες, με αποτέλεσμα προσωρινή ανακούφιση για τα δύο κράτη. Σχεδόν αμέσως όμως, παρενέβησαν οι ηθικολόγοι, οι οποίοι μισούν την ιδέα ότι οι χώρες που αμάρτησαν, δημοσιονομικά υποτίθεται, θα συγχωρεθούν. Η πρόβλεψη ότι θα επικρατήσουν οι απόψεις των ηθικολόγων προκάλεσε νέο πανικό στις αγορές.
Επιπλέον πρόβλημα δημιουργείται και από την εμμονή της ΕΚΤ να διατηρήσει το «άψογο» σκορ της στη διατήρηση της σταθερότητας των τιμών. Ετσι, σε μια στιγμή που η Ευρώπη χρειάζεται απεγνωσμένα ισχυρή αναπτυξιακή ώθηση και μάλιστα λίγος πληθωρισμός θα βοηθούσε σε αυτήν την προσπάθεια, η ΕΚΤ μειώνει τις στρόφιγγες της κυκλοφορίας του χρήματος, προσπαθώντας να αποκρούσει πληθωριστικές πιέσεις οι οποίες υπάρχουν μόνο στη φαντασία της. Και τώρα οδηγούμαστε στο σημείο καμπής. Δεν μιλάμε για μια κρίση που θα κορυφωθεί σε ένα ή δύο χρόνια, αλλά στις αμέσως επόμενες μέρες. Το ερώτημα είναι επομένως αν η ΕΚΤ θα κάνει αυτό που πρέπει, να μειώσει δηλαδή τα επιτόκια και να δανείσει απλόχερα. Ή μήπως οι Ευρωπαίοι είναι τόσο απασχολημένοι με την τιμωρία των αμαρτωλών που θα αμελήσουν να σώσουν τους εαυτούς τους; Ολος ο κόσμος παρακολουθεί...
