Τετάρτη 29 Ιανουαρίου 2014

Foreign Policy: «Διαβάζοντας» τις γεωπολιτικές εξελίξεις μέσα από το σκάκι...


Το αρχαίο παιχνίδι στρατηγικής φαίνεται να «προβλέπει» την άνοδο και την πτώση εθνών. Κάποιες φορές η τέχνη μιμείται τη ζωή- το ίδιο φαίνεται πως μπορούν να κάνουν και μερικά παιχνίδια. Το σκάκι αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα μίας τέτοιας περίπτωσης. Αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα παιχνίδια στον κόσμο και θεωρείται πως δημιουργήθηκε στην Ασία, ενώ στη συνέχεια μετακινήθηκε στην Περσία. Κατά τα χρόνια των.... αραβικών κατακτήσεων έμεινε για αιώνες απαράλλαχτο, με τους κανόνες και τη δομή του να παραμένουν ίδιοι στις μουσουλμανικές χώρες- ωστόσο η εμφάνισή του στα χριστιανικά βασίλεια συνοδεύτηκε από αλλαγές, όπως η μετονομασία του κομματιού του «βεζίρη» σε «βασίλισσα» και το «προίκισμά» του με μεγαλύτερες δυνατότητες.

Το νέο κομμάτι συνδύαζε τις δυνατότητες του αξιωματικού και του πύργου και μπορούσε να ασκήσει επιρροή σε μεγάλο μέρος της σκακιέρας, κάτι που συνιστούσε μεγάλη αλλαγή σε σχέση με τον «βεζίρη».

Σε άρθρο του στο Foreign Policy, ο Τζον Αρκίλα επισημαίνει πως οι αλλαγές αυτές στο «ευρωπαϊκό» σκάκι έλαβαν χώρα περίπου την ίδια περίοδο που εμφανίζονταν τα μεγάλα ιστιοφόρα, που μπορούσαν να διανύσουν μεγάλες αποστάσεις φέροντας βαρύ πυροβολικό, κάτι που σήμανε την άνοδο της κυριαρχίας της Δύσης σε όλο τον κόσμο.

Οι μουσουλμανικές δυνάμεις δεν κατάφεραν να ακολουθήσουν, κάτι που σήμανε τη μείωση της ισχύος τους στην διεθνή γεωπολιτική σκηνή, όπως ο «βεζίρης» ήταν πιο αδύναμος από την «βασίλισσα».

Ο ανταγωνισμός πλέον λάμβανε χώρα μεταξύ ευρωπαϊκών δυνάμεων, όπως η Ισπανία, που αποτέλεσε άλλωστε θέατρο σκληρής αναμέτρησης μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων για πολλά χρόνια. Αξίζει να σημειωθεί πως η Ισπανία, η οποία δημιούργησε την πρώτη υπερπόντια αυτοκρατορία, ήταν η χώρα από την οποία προήλθαν οι πρώτοι Δυτικοί μετρ του σκακιού.

Τους ακόλουθους αιώνες, οι επόμενοι, και ακόμα ικανότεροι μετρ, προήλθαν από τη Γαλλία και τη Μ.Βρετανία - χώρες οι οποίες απείλησαν και στο τέλος επικράτησαν επί της ισπανικής ισχύος, στη στεριά και στη θάλασσα. Οι Γάλλοι θεωρείται πως έμαθαν το σκάκι από τους Ισπανούς, ενώ οι Βρετανοί θεωρείται πως ίσως να το πήραν από τους Βίκινγκς (αξίζει να σημειωθεί πως σε σετ σκακιού του 12ου αιώνα απεικονίζονται Βίκινγκ πολεμιστές ως αξιωματικοί).

Ο γαλλοβρετανικός ανταγωνισμός ήταν έντονος, τόσο στο σκάκι όσο και στην γεωπολιτική, με τα στρατεύματα των δύο υπερδυνάμεων της εποχής να καθορίζουν τις τύχες Ασίας, Αμερικής, Ευρώπης και Αφρικής σε μία περίοδο που οι σκακιστές τους- οι καλύτεροι στον κόσμο- θεωρούνταν ισάξιοι.

Μετά τη μάχη του Βατερλώ και το τέλος των Ναπολεοντείων Πολέμων, που σήμανε την Pax Britannica στην διεθνή πολιτική, ο θρίαμβος του Χάουαρντ Στόντον σηματοδοτούσε τη βρετανική κυριαρχία και στις σκακιέρες, με τη νίκη του επί του Πιερ ντε σαιν Αμάντ το 1843 να θεωρείται ως το πρώτο παγκόσμιο πρωτάθλημα στον κόσμο.


Η βρετανική κοινή γνώμη αντιμετώπισε τη νίκη του Στόντον στο σκάκι ως μία «επιβεβαίωση» της κυριαρχίας της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο, αυτό άρχισε να αλλάζει, καθώς ο Στόντον κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1850 απέφευγε την αναμέτρηση με τον Πολ Μόρφι: μία ιδιοφυΐα στο παιχνίδι από τις ΗΠΑ.

Ο Μόρφι, μέσω των δυνατοτήτων του στο σκάκι, σηματοδότησε την άνοδο της αμερικανικής ισχύος στα διεθνή δρώμενα, ενώ παράλληλα παίκτες από τη Γερμανια και την Αυστρία (αρκετοί εκ των οποίων εβραϊκής καταγωγής) εκπροσωπούσαν επάξια τις χώρες τους στα διεθνή πρωταθλήματα μέχρι και μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Στις παραμονές του Δεύτερου Παγκοσμίου, η ομάδα της ναζιστικής Γερμανίας κέρδισε την Ολυμπιάδα του σκακιού στην Αργεντινή.

Ο Ρώσος Αλεξάντερ Αλιέχιν, παγκόσμιος πρωταθλητής από το 1927 ως το 1945 (με μία μικρή διακοπή), πολέμιος του μπολσεβικισμού και ένας από τους μεγαλύτερους σκακιστές που έζησαν ποτέ, έπαιξε για λογαριασμό του Τρίτου Ράιχ και έγινε γνωστός για «πύρινα» αντισημιτικά άρθρα που δημοσιεύθηκαν υπό το όνομά του.

Μετά το θάνατό του το 1946, ξεκίνησε μία ρωσοαμερικανική «κόντρα» στο σκάκι η οποία αντικατόπτριζε την ένταση του Ψυχρού Πολέμου, με τους Σοβιετικούς γκραν μετρ να διατηρούν το πλεονέκτημα μέχρι το 1972 και την έλευση του Μπόμπι Φίσερ, που άλλαξε τα δεδομένα, προοικονομώντας την κατάρρευση του σοβιετικού συστήματος.

Η απόσυρση του Φίσερ επέτρεψε στους Ρώσους να επανέλθουν για ένα διάστημα, ωστόσο, δεν μπορεί να παραβλέψει κανείς ότι ο μεγαλύτερος παίκτης τους σήμερα, ο Γκάρι Κασπάροφ, ήταν και είναι διάσημος πολιτικός αντιφρονών, προκαλώντας «πονοκεφάλους» στη Μόσχα.

Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, οι ΗΠΑ στη μεταψυχροπολεμική περίοδο φάνηκαν να εκπροσωπούνται όχι από ανθρώπους, αλλά από υπερυπολογιστές όπως ο Deep Blue της IBM, γνωστός για την αναμέτρησή του με τον Κασπάροφ το 1997- μία πιθανή ένδειξη πως η αμερικανική ισχύς πλέον θα ήταν αλληλένδετη με την ανάπτυξη και τη χρήση της υψηλής τεχνολογίας.

Ωστόσο, ο Deep Blue «αποσύρθηκε» μετά από τα αμφισβητούμενα παιχνίδια του εναντίον του Κασπάροφ, που επιθυμούσε ρεβάνς, κάτι που ενδεχομένως να αντικατοπτρίζει αλλαγές στην αμερικανική αντίληψη και ρόλο στη γεωπολιτική σκηνή, καθώς στον 21ο αιώνα οι ΗΠΑ βλέπουν την επιρροή τους να μειώνεται μπροστά στην ανάδυση αναπτυσσόμενων υπερδυνάμεων όπως η Κίνα και η Ινδία, και την «αναγέννηση» παλιών όπως η Ρωσία. Η τάση αυτή παρατηρείται και στο σκάκι, όπου ο παγκόσμιος πρωταθλητής ανδρών. Βισβανάθαν Ανάντ, είναι Ινδός.

Όσον αφορά τις γυναίκες, η Βρετανίδα Βέρα Μέντσικ κατείχε τον τίτλο ως το θάνατό της σε γερμανικό βομβαρδισμό το 1944, με τις Ρωσίδες πρωταθλήτριες να κυριαρχούν επί Ψυχρού Πολέμου- ωστόσο, από το τέλος του και μετά, υπήρξαν τέσσερις πρωταθλήτριες από την Κίνα.

Το τελικό συμπέρασμα, όπως καταλήγει το άρθρο του Foreign Policy, είναι πως, εάν το σκάκι εξακολουθήσει να αποτελεί "πρίσμα" μέσα από το οποίο μπορεί κανείς να "βλέπει" τις εξελίξεις στο μέλλον όπως και στο παρελθόν, τότε μάλλον ο "δρόμος" θα αρκετά είναι "ανώμαλος" κατά τα επόμενα χρόνια.
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...