Παρασκευή 10 Ιουνίου 2011

Η άμεση δημοκρατία κι ο Καστοριάδης στην ψηφιακή εποχή


Το ιδεολογικό σοκ της πτώσης του υπαρκτού σοσιαλισμού και της δομικής αμφισβήτησης των ιδεών του, έσπρωξε σημαντικό μέρος παραδοσιακών αριστερών πολιτών σε αναζήτηση εναλλακτικών προσεγγίσεων. Άλλοι όψιμα ανακάλυψαν το φιλελευθερισμό, άλλοι θεώρησαν τη σοσιαλδημοκρατία, ιδιαίτερα όπως αναπτύχθηκε τη δεκαετία του ’90 στον Δυτικό κόσμο, ως το διέξοδο για τον ομαλό συνδυασμό της ελεύθερης οικονομίας με το κοινωνικό κράτος (με την χρηματιστηριακή κερδοσκοπία και τις κρατικοδίαιτες οικονομικές δομές που δημιούργησε), κι άλλοι ενέσκηψαν με ενδιαφέρον στην αρχαία Ελληνική δημοκρατία κυρίως με την μαρξιστική θεώρηση που έδωσε σε αυτή ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Η κρίση εμπιστοσύνης στο υπάρχον πολιτικό σύστημα δεν άργησε να φέρει στο προσκήνιο, με καθυστέρηση δεκαετιών, αυτές τις ιδέες, Αποτελούν όμως τη ουσιαστική λύση στα σημερινά αδιέξοδα και μπορεί η σύγχρονη τεχνολογία να είναι γέφυρα ανάμεσα στις δυο εποχές;

Όσο κι αν η θεώρηση του Καστοριάδη για τις συνθήκες δημιουργίας και τη λειτουργία της αρχαιοελληνικής δημοκρατίας είναι ενδιαφέρουσα, η πρακτική εφαρμογή της στις σύγχρονες πολιτικοοικονομικές και κοινωνικές δομές, είναι τουλάχιστον προβληματική. Δεν είναι τόσο το μέγεθος των κρατικών οντοτήτων που δεν έχει καμιά σχέση με το τότε (άλλωστε η διάδοση των διαδικτυακών ευκολιών, μπορεί υπό συνθήκες να παρακάμψει πολλά από τα τυπικά προσχώματα). Δεν είναι καν η πολυπλοκότητα της κοινωνικής διαστρωμάτωσης και οι εντονότερες αντιθέσεις ανάμεσα στις ανάγκες που εκπροσωπούν.

Αν και το θέμα είναι τεράστιο και μια εμπεριστατωμένη ανάλυση του απαιτεί σελίδες επιχειρημάτων, οι κύριες αδυναμίες αυτής της προσέγγισης, βρίσκονται σε τρεις παράγοντες που είτε δεν είχαν πάρει τη σημερινή έκταση την εποχή που αναπτύχθηκε η θεωρία του Καστοριάδη, είτε ο ρόλος τους στη διαμόρφωση των πολιτικών εξελίξεων υποτιμούταν συστηματικά.

·        Διαδραστικότητα των αγορών

Η σκέψη του Καστοριάδη καταλήγει στη θεμελιώδη μαρξιστική ιδέα, της κοινωνικοποίησης της παραγωγής. Επαναφορά δηλαδή, των κρατικών μονοπωλίων και της φενάκης μιας «αγοράς των αναγκών» που παραπέμπει σε παλαιολιθικές κι αναποτελεσματικές οικονομικές δομές, κλειστοφοβικών και περιχαρακωμένων κοινωνιών με περιορισμένο εύρος δραστηριοτήτων ανάλογα με την προσβασιμότητα σε πρώτες ύλες, ενέργεια και τεχνολογικά επιτεύγματα.

·        Εξειδικευμένη γνώση

Ακόμα και στην αρχαία δημοκρατία κατέφευγαν σε επιλογή αρίστων όταν απαιτούνταν ειδικές γνώσεις (τότε κυρίως σε στρατιωτικά θέματα). Οι σημερινές δομές της οικονομίας, η περιπλοκότητα των διεθνών σχέσεων, οι απαιτήσεις του κοινωνικού κράτους απαιτούν όλο και περισσότερους ανθρώπους με εξειδικευμένη γνώση στον κρατικό μηχανισμό. Άρα η «κληρωτή» επιλογή θα μπορούσε να είναι χρήσιμη σε συγκεκριμένα θέματα γενικού ενδιαφέροντος ή εφόσον γίνεται από ένα καλά επιλεγμένο σώμα ισαξίων υποψηφίων.

·        Συμπεριφορική προσέγγιση

Ο Αριστοτέλης είχε θέσει αριστοτεχνικά τον τρόπο μετατροπής μιας «πολιτείας» σε «δημοκρατία – οχλοκρατία» αναφερόμενος στη δημιουργία αισθήματος απόλυτης ισότητας σε όλα τα επίπεδα που μπορεί να οδηγήσει σε επαναστάσεις. Δεν απέφυγε μάλιστα ακόμα και τον περιορισμό της παροχής της ιδιότητας του πολίτη με βάση το χαρακτήρα και το θυμικό, γνωρίζοντας ότι η δημαγωγία και η συναισθηματική χειραγώγηση μπορεί να οδηγήσει τα πλήθη σε εξαιρετικά εσφαλμένες αποφάσεις (όπως είχε συμβεί και εκείνη την εποχή!).

Ο Πλάτωνας είχε δώσει τα πρώτα ψήγματα Φροϋδικής προσέγγισης στην «Πολιτεία» αναφερόμενος στα κίνητρα των πράξεων κάθε ατόμου και τη διαβάθμιση τους με βάση την ιεράρχηση των αναγκών του (και λόγω κοινωνικής θέσης). Τα διδάγματα της σύγχρονης ψυχολογίας αλλά και της σχέσης της με το χώρο της οικονομίας αναδεικνύουν ακόμα περισσότερο τις συνθήκες που μετατρέπουν την υποτιθέμενη ισονομία σε υπόβαθρο οχλοκρατικής διαχείρισης.

Είναι άλλωστε προφανές και στις μέρες μας με πόση ευκολία αγκαλιάζονται, επικίνδυνες θεωρίες με ελλιπέστατη στήριξη από δεδομένα επειδή φαντάζουν, σε συναισθηματικό επίπεδο, ως εύκολη λύση απελευθέρωσης από τις δύσκολες σημερινές καταστάσεις.

Δημιουργική Γονιμοποίηση με το παρελθόν

Είναι δεδομένο ότι έχουμε πολλά να διδαχθούμε από τις ένδοξες παρακαταθήκες των προγόνων μας. Μήπως όμως αντί να αναζητούμε χρήσιμες ιδέες σε ανέφικτες, για δομικούς και πρακτικούς λόγους θεωρίες, χρηστό θα ήταν να κρατήσουμε και να μετασχηματίσουμε με βάση τις σύγχρονες ανάγκες, μεθόδους και λογικές που μπορούν να ενισχύσουν και διαχύσουν ευρύτατα τη δημοκρατικότητα; Η χρήση δημοψηφισμάτων για σημαντικά ζητήματα, η άμεση συμμετοχή στη διαμόρφωση πολιτικών για την τοπική κοινωνία, η ανάδειξη των αξίων (και κατά Σωκράτη) στον τομέα τους μέσα από αδιάβλητες διαδικασίες, θα μπορούσαν να είναι ένα μέρος, και μόνο, τέτοιων χρήσιμων επιλογών.

Κων/νος Μανίκας
Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...