“Τα πάντα εξισορροπούνται” ή “Η τύχη δεν έχει μνήμη”

Ο Αναξίμανδρος εξηγούσε τις αλλαγές της τωρινής εποχής μας ως μια πάλη μεταξύ αντιθέτων. Η ζέστη της ημέρας δίνει τη θέση της στο κρύο της νύχτας. Η δροσιά του πρωινού δίνει τη θέση της στην ξηρότητα του μεσημεριανού ήλιου. Ο χειμώνας πρέπει να δώσει τη θέση του στο καλοκαίρι και , στη συνέχεια , το καλοκαίρι στο χειμώνα. Τα πάντα εξισορροπούνται.

Αυτό που είναι το νόημα της μοναδικής πρότασης που έχει σωθεί από το βιβλίο του Αναξίμανδρου «περί φύσεως: «από αυτά (τους ουρανούς και τους κόσμους που βρίσκονται μέσα τους) δημιουργείται η γέννηση για τα όντα και σ αυτά επιστρέφουν με τη φθορά τους κατά φυσική αναγκαιότητα – γιατί το ένα αποζημιώνει το άλλο για την αδικία που του έχει κάνει, σύμφωνα με τη χρονική τάξη». Αντίθετα από τους σύγχρονους φυσικούς που υιοθετούν μια στάση ουδετερότητας απέναντι στις αξίες , ο Αναξίμανδρος διατυπώνει το νόμο του κανονιστικά: τα αντίθετα οφείλουν να εξισορροπούνται. Η υγεία είναι μια εξισορρόπηση του πικρού και του γλυκού, του θερμού και του ψυχρού και ούτω καθεξής. Κάθε αλλαγή ενέχει την επανόρθωση μιας προηγούμενης αδικίας. Αν το ένα αντίθετο ήταν σε θέση να επικρατεί διαρκώς, θα υπήρχε καταστροφή της παγκόσμιας τάξης.

Οι άνθρωποι της εποχής του Αναξίμανδρου πίστευαν ότι η καλοτυχία και η κακοτυχία εξισορροπούνται. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι , το 540πχ , ο Πολυκράτης κατέλαβε την εξουσία στη Σάμο με τη βοήθεια των αδερφών του. Αφού διασφάλισε την θέση του φονεύοντας τον ένα του αδερφό και στέλνοντας τον άλλο εξορία, ο Πολυκράτης σύναψε συνθήκη ειρήνης με τον αιγύπτιο Φαραώ Άμασι. Στη συνέχεια, ο Πολυκράτης έβαλε μπροστά μια φαινομενικά επιτυχημένη πολιτική κατακτήσεων. Ο Άμασις άρχισε ν ανησυχεί. Έγραψε στον Πολυκράτη μια φιλική προειδοποίησης¨

Είναι ευχάριστο να μαθαίνω ότι ένας φίλος και σύμμαχος ευημερεί. Αλλά δεν μου αρέσουν αυτές οι μεγάλες επιτυχίες σου, γιατί γνωρίζω πόσο ζηλόφθονοι είναι οι θεοί, και επιθυμώ τόσο εγώ όσο κι εκείνοι για τους οποίους ενδιαφέρομαι να επιτυγχάνουμε σε μερικές υποθέσεις, να αποτυγχάνουμε σε άλλες , κι έτσι να περνάμε της ζωή μας πότε έτσι και πότε αλλιώς , αντί να πετυχαίνουμε σε όλα. Γιατί απ όσα έχω ακούσει , δεν γνωρίζω κανέναν άνθρωπο που η συνεχής καλοτυχία να μην του έφερε στο τέλος το κακό και την πλήρη καταστροφή. Επομένως , αν θέλεις να ακούσεις την συμβουλή μου , κάνε το εξής σε σχέση με τις επιτυχίες σου: σκέψου τι θεωρείς πολυτιμότερο και τι θα λυπόσουν περισσότερο να χάσεις , και πέταξε το μακριά, έτσι ώστε να μην ξαναφανεί ανάμεσα στους ανθρώπους, αν και μετά από αυτό οι επιτυχίες που σου έρχονται δεν είναι ανακατεμένες με κακοτυχίες , προσπάθησε να διορθώσεις ο ζήτημα όπως σε συμβούλεψα (Ηρόδοτος – Ιστορίες 3,40)

Ο Πολυκράτης δέχτηκε τη συμβουλή του φίλου του και ένα απομεσήμερο, με φίλους πολλούς, τράβηξε με πλοίο ανοιχτά στο πέλαγος. Εκεί έβγαλε το πολύτιμο δαχτυλίδι του, έργο ξακουστού τεχνίτη, που το αγαπούσε υπερβολικά και το χρησιμοποιούσε και για σφραγίδα του και με μεγάλη λύπη το πέταξε στη θάλασσα.

Μα δεν πέρασαν 5-6 μέρες και το δαχτυλίδι βρέθηκε! Κάποιος φτωχός ψαράς, έπιασε ένα ψάρι διαλεχτό και μεγάλο. Δε θέλησε να το πουλήσει στην αγορά, αλλά προτίμησε να το χαρίσει στον Πολυκράτη, ο οποίος μάλιστα, ευχαριστημένος τον κάλεσε να το φάνε μαζί. Τη στιγμή, που ο μάγειρας καθαρίζοντάς το ψάρι, έσκισε το στομάχι του, βρήκε το δαχτυλίδι-βούλα και χαρούμενος το πήγε στον Πολυκράτη, που επίσης χάρηκε πολύ και γέμισε τον ψαρά με πλούσια δώρα. Κατόπιν έστειλε γράμμα στον Άμασι, αναφέροντας τα καθέκαστα. Εκείνος όμως δε χάρηκε καθόλου. Αντίθετα προβλέποντας τα χειρότερα, έκοψε τις σχέσεις του με τον Πολυκράτη, μη θέλοντας να λυπηθεί και ο αυτός εξ αιτίας του φίλου του.

Τελικά οι φόβοι του Άμασι βγήκαν σωστοί. Το τέλος του Πολυκράτη ήταν τραγικό. Με τις δαπάνες του για τα μεγαλοπρεπή έργα και τη συντήρηση του μισθοφορικού στρατού του, εξανέμισε το ταμείο του και έψαχνε απεγνωσμένα για δάνειο. Οι Πέρσες, που μετά την ήττα και την εκδίωξή τους από τη Σάμο ήταν ορκισμένοι εχθροί του, όταν έμαθαν την οικονομική του δυσπραγία, του έστησαν παγίδα. Ο σατράπης της Λυδίας Οροίτης έστειλε στον Πολυκράτη μήνυμα πως τάχα ο ίδιος κινδύνευε να θανατωθεί από τον Μεγάλο Βασιλέα και ζητούσε να τον βοηθήσει να φυγαδεύσει τα πλούτη του και εν συνεχεία να δραπετεύσει στη Σάμο. Ο Πολυκράτης δέχτηκε και μάλιστα, παρά τις προειδοποιήσεις της κόρης του και πολλών φίλων του, αποφάσισε να πάει αυτοπροσώπως στην απέναντι ακτή να παραλάβει τα πλούτη του Οροίτη

Άραγε ο Άμασις οδηγήθηκε στη λεγόμενη πλάνη του τζογαδόρου ? το σφάλμα έγκειται στο να υποθέσουμε ότι ο νόμος των μέσων όρων λειτουργεί μάλλον αντισταθμιστικά παρά σωρευτικά. Όταν στρίβουμε ένα νόμισμα κορώνα – γράμματα, θα πρέπει να ρχεται κορόνα τις μισές φορές και γράμματα τις άλλες μισές. Αν το νόμισμα έρθει κορόνα πέντε φορές στη σειρά, είναι πιθανότερο να έρθει γράμματα την έκτη φορά? Αν ο νόμος των μέσων όρων λειτουργεί αντισταθμιστικά, τότε η απάντηση είναι ναι. Το πλεόνασμα της κορόνας πρέπει να εξισορροπηθεί από ένα πλεόνασμα των γραμμάτων. Αλλά η τύχη δεν έχει μνήμη. Ο νόμος των μέσων όρων λειτουργεί στην πραγματικότητα δια της συσσώρευσης . Μακροπρόθεσμα , το ποσοστό της κορόνας και το ποσοστό των γραμμάτων τείνει στο 50% , επειδή οι τυχερές περίοδοι επισκιάζονται από το μεγάλο αριθμό των περιπτώσεων.

Οι εσφαλμένοι συλλογισμοί διαφέρουν από τα παράδοξα ως προς το ότι είναι σαφώς διαγνωσμένα σφάλματα. Λέγοντας «σαφώς» εννοώ σαφώς για τους ειδικούς. Τα σύγχρονα καζίνο είναι γεμάτα από ανθρώπους που εξακολουθούν να διαπράττουν το σφάλμα του τζογαδόρου. Το εκπληκτικό είναι ότι αυτή η σύγχυση γύρω από το νόμο των μέσων όρων διαλύθηκε τον 17^ο αιώνα. Είναι δύσκολο να αποφύγουμε τον αναχρονισμό όταν αναλύουμε το μπέρδεμα του Αναξίμανδρου με την συσσώρευση και την αντιστάθμιση . Ο χαρακτηρισμός «παράδοξο της αντιστάθμισης» ταιριάζει καλύτερα στην εποχή του Αναξίμανδρου. Η εκ μέρους μας επανερμηνεία της «κοσμικής δικαιοσύνης» του, την οποία ορίζουμε ως συνέπεια της αλόγιστης συσσώρευσης , θα είχε καταπλήξει τον Αναξίμανδρο ως ριζοσπαστική προέκταση της δικής του απομυθοποιητικής μεθοδολογίας.

Κατανοούμε το σφάλμα του Αναξίμανδρου επειδή μπαίνουμε ακόμα στον πειρασμό να το διαπράξουμε. Ακόμα και οι ειδήμονες κάνουν στατιστικά αυθαίραιτους συλλογισμούς όταν πιάνονται στον ύπνο. Η νέα μάθηση δεν εξαλείφει τους παλιούς τρόπους προσέγγισης.

by Antikleidi , http://antikleidi.wordpress.com