Αναμφισβήτητα η ελληνική αποχώρηση θα δοκιμάσει τη δομή του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και τη λειτουργία της Ευρώπης, ενώ θα έχει σημαντικές οικονομικές παρενέργειες σε παγκόσμιο επίπεδο. Δεν είναι τυχαίο ότι αναλυτές εκτιμούν πως εάν η ευρωζώνη δεν κινηθεί πειστικά σε μια τέτοια κρίση, τελικά θα αποσυντεθεί και θα θέσει σε κίνδυνο ολόκληρο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.
«ΤΑ ΝΕΑ» προσπαθούν να αποτυπώσουν όλα τα πιθανά σενάρια μιας ελληνικής αποχώρησης από το ευρώ και να απαντήσουν στις πιο συνηθισμένες ερωτήσεις για ένα οικονομικό και πολιτικό φαινόμενο το οποίο, αν συμβεί, θα είναι πρωτοφανές στα ιστορικά χρονικά.
Ενδεχόμενη αποχώρηση της Ελλάδας από το ευρώ θα σημαίνει για τη χώρα και τους κατοίκους της πορεία σε αχαρτογράφητα νερά. Ανεξάρτητα από το πώς θα προκληθεί, δηλαδή από το εάν θα αποχωρήσουμε εθελουσίως ή θα μας εξωθήσουν σε έξοδο, η εγκατάλειψη του ευρώ θα δοκιμάσει την ελληνική κοινωνία, το πολιτικό σύστημα, την οικονομία και την ίδια τη δημοκρατία όπως ποτέ άλλοτε στη σύγχρονη ιστορία της χώρας.
Μπορεί η Ελλάδα να εκδιωχθεί από την ευρωζώνη;
Δεν μπορεί να εκδιωχθεί, αλλά μπορεί να αποχωρήσει με δική της πρωτοβουλία εγκαταλείποντας ταυτόχρονα και την Ευρωπαϊκή Ενωση. Στις ευρωπαϊκές συνθήκες δεν ελήφθησαν ειδικές πρόνοιες για την αναγκαστική αποβολή ενός κράτους από τη νομισματική ένωση. Σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λισαβώνας, κάθε κράτος-μέλος μπορεί να αποφασίσει να αποχωρήσει από την Ενωση, σύμφωνα με τους εσωτερικούς συνταγματικούς του κανόνες. Ωστόσο υπό τις παρούσες δυσμενείς πολιτικοοικονομικές συνθήκες η Ελλάδα θα μπορούσε να εξωθηθεί στην αποχώρηση.
Με ποιον τρόπο θα αποφασιζόταν η έξοδος από το ευρώ;
Είτε εθελούσια είτε με έμμεσο καταναγκασμό. Στην πρώτη περίπτωση, η κυβέρνηση θα αποφάσιζε να μην εφαρμόσει το Μνημόνιο και να εγκαταλείψει την ευρωζώνη. Ακολούθως θα έπρεπε τα 3/5 της Βουλής να συμφωνήσουν με την έξοδο από το ευρώ και την ΕΕ (άρθρο 28 Συντάγματος), ενώ με πρωτοβουλία του Προέδρου της Δημοκρατίας θα προκηρυσσόταν δημοψήφισμα (άρθρο 44 Συντάγματος) στο οποίο και ο λαός θα αποφάσιζε με τη σειρά του υπέρ της αποχώρησης από το ευρώ και την ΕΕ. Διαφορετικά η έξοδος δεν θεωρείται έγκυρη, καθώς δεν έχει την απαραίτητη συνταγματική νομιμοποίηση.
Τι θα συμβεί αν μας αναγκάσουν να βγούμε από την ευρωζώνη;
Στην περίπτωση του έμμεσου καταναγκασμού τα κράτη-μέλη της ευρωζώνης κρίνουν ότι η Ελλάδα είναι ανακόλουθη με τις δεσμεύσεις που ανέλαβε έναντι των δανειστών της, οπότε δεν εκταμιεύουν τις δόσεις του δεύτερου μηχανισμού στήριξης αποκόπτοντας μερικώς ή καθολικώς τις ελληνικές τράπεζες από την ρευστότητα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Ευρωσυστήματος. Αποκομμένη από την εξωτερική χρηματοδότηση για κάποιους μήνες και μη δυνάμενη να αντεπεξέλθει στις εσωτερικές και διεθνείς της υποχρεώσεις, η Ελλάδα λαμβάνει (με τις προαναφερθείσες συνταγματικές προβλέψεις) την απόφαση αποχώρησης από το ευρώ, ώστε να αποκτήσει εκ νέου τη δυνατότητα άσκησης νομισματικής πολιτικής και να ανταποκριθεί στοιχειωδώς στις υποχρεώσεις της.
Με ποιες διαδικασίες θα γινόταν η έξοδος από το ευρώ;
Με συντεταγμένο ή με ασύντακτο τρόπο. Το πρώτο σενάριο είναι το πλέον πιθανό. Σε αυτό η Ελλάδα θα υπέβαλλε αίτηση αποχώρησης από την ευρωζώνη και θα ερχόταν σε συνεννόηση με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την ειδική συμφωνία που θα καθόριζε τις λεπτομέρειες της εξόδου από την ΕΕ. Η συμφωνία αυτή θα περιλάμβανε όλο το πλαίσιο των μελλοντικών σχέσεων της χώρας με την Ενωση. Κυρίως θα καθόριζε το αν η Ελλάδα εξέρχεται από την ΕΕ για μεταβατικό διάστημα ή μόνιμα. Και αυτό είναι σημαντικό. Αν η μεταβατική συμφωνία προέβλεπε τη σύντομη επιστροφή της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ενωση, αυτό θα σήμαινε πως η χώρα θα εξακολουθούσε να έχει πρόσβαση στα 15 δισ. ευρώ του ΕΣΠΑ και ότι δεν θα σταματούσε η ελεύθερη κυκλοφορία των Ελλήνων στην ΕΕ, η ελεύθερη απασχόλησή τους στα ευρωπαϊκά κράτη, η ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων κτλ. Ακόμη, στο πλαίσιο της συμφωνίας αυτής θα μπορούσε να καθορισθεί ένα μεταβατικό διάστημα διπλής κυκλοφορίας του ευρώ και του νέου εθνικού νομίσματος, όπως συνέβη με τον Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών II το 2002, ώστε να δώσει χρόνο προσαρμογής στην οικονομία. Ολα αυτά σημαίνουν βεβαίως ότι οι εταίροι θα έχουν τον πρώτο και κύριο λόγο στις αποφάσεις.
Και αν η έξοδος γινόταν με ασύντακτο τρόπο;
Μια βίαιη έξοδος από το ευρώ και την ΕΕ θα μπορούσε να έχει οδυνηρές συνέπειες. Σε αυτό το σενάριο η Ελλάδα δεν θα συνομολογούσε την ειδική μεταβατική συμφωνία αποχώρησης. Αυτό θα σήμαινε ότι οι ελληνικές τράπεζες θα έχαναν άμεσα κάθε επαφή με την ΕΚΤ και τη ρευστότητα του Ευρωσυστήματος. Η χώρα θα αποκοβόταν από την Κοινότητα, έχοντας τις ίδιες ή λιγότερες διπλωματικές σχέσεις με αυτές που έχει σήμερα η Αλβανία με την ΕΕ. Η εξέλιξη αυτή θα είχε άμεσο αντίκτυπο στα δικαιώματα και στις υποχρεώσεις κάθε Ελληνα και Ελληνίδας και σε κάθε ελληνική επιχείρηση, είτε βρισκόταν στην Ελλάδα είτε σε χώρα της ΕΕ. Ενδεικτικά, οι έλληνες εργαζόμενοι στα ευρωπαϊκά κράτη θα έπρεπε να λάβουν ειδική βίζα παραμονής και εργασίας, ενώ κάποιοι θα απελαύνονταν.
Ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις από τη συντεταγμένη έξοδο;
Στο καλό αυτό σενάριο η Ελλάδα, παρά την έξοδο από την ΕΕ και την ευρωζώνη, δεν θα έχανε τα προνόμια του κράτους-μέλους της Ενωσης (με την προϋπόθεση ότι η μεταβατική συμφωνία θα προέβλεπε τη σύντομη επανένταξη). Το ίδιο σενάριο προβλέπει πως η ΕΚΤ θα διατηρούσε μια ειδική μεταβατική σχέση με την Τράπεζα της Ελλάδος και ότι οι ελληνικές τράπεζες θα είχαν ειδική πρόσβαση στο Ευρωσύστημα. Το 2002 η περίοδος παράλληλης κυκλοφορίας της δραχμής και του ευρώ ήταν δύο μήνες, ωστόσο στην περίπτωση επιστροφής της Ελλάδας σε νέο εθνικό νόμισμα θα έπαιρνε πολύ περισσότερο χρόνο. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, μόνο ο σχεδιασμός, η εκτύπωση και το κόψιμο των νέων νομισμάτων θα απαιτούσαν έξι-εννέα μήνες.
Τι οφέλη θα είχε το «συναινετικό διαζύγιο» με την ευρωζώνη;
Στο καλό σενάριο τα στατικά λεγόμενα οφέλη από την εισαγωγή στο ευρώ, δηλαδή το χαμηλό κόστος μετατροπής του νομίσματος, το χαμηλό κόστος ασφάλισης έναντι του συναλλαγματικού κινδύνου και το χαμηλό κόστος διασυνοριακών πληρωμών, θα χάνονταν με τρόπο μη βίαιο. Ακόμη, θα μπορούσε να δοθεί πολυετής περίοδος χάριτος για την αποπληρωμή των δανείων που έχει λάβει η χώρα από ευρωζώνη και ΔΝΤ, με ακόμη χαμηλότερο επιτόκιο από το 2,5% που ισχύει σήμερα. Η δε νέα ισοτιμία με το ευρώ, η διακίνηση κεφαλαίων και οι διασυνοριακές συναλλαγές θα διέπονταν από τη συμφωνία Ελλάδας - ΕΕ. Οι επιχειρήσεις θα είχαν χρόνο να προσαρμοσθούν και οι πολίτες δεν θα βρίσκονταν αντιμέτωποι με μη διαχειρίσιμες καταστάσεις.
Με τις τράπεζες τι θα συμβεί;
Κοινή παραδοχή είναι ότι η έξοδος από το ευρώ, όποια μορφή και αν είχε, θα οδηγούσε σε κρατικοποίηση του τραπεζικού συστήματος. Αυτό θα συνέβαινε διότι οι καταθέτες στην είδηση της εξόδου από το ευρώ θα απέσυραν μαζικά τα χρήματά τους από τις τράπεζες (bank run) καθώς θα προεξοφλούσαν την υποτίμηση του νέου εθνικού νομίσματος (η μόνη περίπτωση να μην έφευγαν τα χρήματα από τις τράπεζες είναι να έμενε μυστική τόσο η έξοδος από το ευρώ όσο και η ημερομηνία μετατροπής των ευρώ στην νέα νομισματική μονάδα, σενάριο που λόγω της φύσης του εγχειρήματος είναι απίθανο να συμβεί).
Ποια θα ήταν η πορεία της οικονομίας με το καλό σενάριο;
Στο καλό (πολύ καλό) σενάριο μια υπεύθυνη κυβέρνηση θα ήταν σε θέση να προχωρήσει στην επανεκκίνηση του κρατικού τραπεζικού συστήματος, να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό χρησιμοποιώντας ως όπλο τη νομισματική πολιτική και να οδηγήσει τη χώρα σε σταδιακή ανάκαμψη αξιοποιώντας τα χαμηλά κόστη, το πλεονασματικό ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και τις μειωμένες - πλέον - υποχρεώσεις της. Αυτό θα προϋπέθετε ότι το διεθνές περιβάλλον και ειδικά η ευρωζώνη δεν τελούν σε καθεστώς αναταραχής και πως οι ελληνικές εξαγωγές θα είχαν μεγάλη διείσδυση.
Ποιες θα ήταν οι επιπτώσεις από την άτακτη έξοδο;
Η άτακτη έξοδος από το ευρώ θα ήταν βίαιη και θα οδηγούσε σε παραλυσία και χάος. Η διατήρηση της δημόσιας τάξης θα ήταν μεγάλη πρόκληση. Η δημοκρατία θα κινδύνευε και το πολιτικό σύστημα θα χρεοκοπούσε. Αν το εκλογικό αποτέλεσμα της 6ης Μαΐου και η προκήρυξη νέων εκλογών έχουν αθροιστικά οδηγήσει σήμερα σε οριακό σημείο την οικονομία και την κοινωνία, οι επιπτώσεις μιας άτακτης αποχώρησης από το ευρώ εκτιμάται ότι θα είχαν χιλιαπλάσιο αποτέλεσμα. Το ΔΝΤ εκτιμά ότι έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ θα οδηγούσε σε μείωση του ΑΕΠ κατά 10% ή 20 δισ. ευρώ μέσα σε έναν χρόνο, ενώ διεθνή χρηματοοικονομικά ιδρύματα σε εκθέσεις τους ανεβάζουν το ποσοστό αυτό στα 40 δισ. ευρώ.
Τι θα γινόταν με το νέο νόμισμα;
Η κυβέρνηση θα εισήγε το νέο νόμισμα, θα επαναπροσδιόριζε όλες τις εγχώριες συμβάσεις σε αυτό το νόμισμα, θα επέβαλλε ελέγχους συναλλάγματος και θα έκλεινε τα σύνορα για τον περιορισμό της φυγής κεφαλαίων. Αν η Ελλάδα ακολουθούσε το παράδειγμα της Αργεντινής, θα υιοθετούσε την παλαιά ισοτιμία 340,75 δραχμές προς 1 ευρώ. Βέβαια, η δραχμή θα άξιζε στην πραγματικότητα 700 δραχμές ανά 1 ευρώ, επίπεδα στα οποία θα έφθανε τελικώς έπειτα από συνεχόμενες υποτιμήσεις. Στην πράξη για μεγάλο διάστημα το ευρώ θα ήταν το βασικό νόμισμα συναλλαγών, καθώς το νέο νόμισμα θα καθυστερούσε να τυπωθεί και να διατεθεί στους πολίτες. Με την υποτίμηση του νέου νομίσματος θα επέρχετο και μείωση των πραγματικών μισθών και συντάξεων και η αγοραστική δύναμη θα κατέρρεε.
Ποιο θα ήταν το κλίμα στην αγορά και στην πραγματική οικονομία;
Οι εισαγωγές λόγω της συναλλαγματικής κρίσης θα πάγωναν (οι προμηθευτές θα ζητούσαν προκαταβολικά όλα τα χρήματα σε ευρώ), οι ελλείψεις σε βασικά προϊόντα (καύσιμα, φάρμακα κτλ.) θα γίνονταν άμεσα εμφανείς και θα ανθούσε το λαθρεμπόριο. Αμεσα οι περισσότερες επιχειρήσεις θα έχαναν την πρόσβαση στους προμηθευτές τους, οι τιμές των πρώτων υλών θα ήταν απαγορευτικές και ο τραπεζικός δανεισμός θα απαιτούσε κυβερνητική μεσολάβηση. Η μεταποίηση θα κλονιζόταν και θα συρρικνωνόταν. Το ποσοστό της ανεργίας θα διπλασιαζόταν τουλάχιστον (40%), καθώς δεκάδες χιλιάδες επιχειρήσεις θα έκλειναν. Σε δεύτερο στάδιο οι ελληνικές επιχειρήσεις θα αγοράζονταν από ξένους για ψίχουλα. Το Δημόσιο θα τύπωνε διαρκώς χρήμα. Αποτέλεσμα της αυξημένης κυκλοφορίας του χρήματος και των ελλείψεων βασικών αγαθών θα ήταν η εκτίναξη του πληθωρισμού ακόμη και στο 50%! Ευαίσθητες κοινωνικές υποδομές, όπως τα νοσοκομεία και δημόσιες υπηρεσίες, θα υπολειτουργούσαν, ενώ και ο Στρατός θα μπορούσε να αντιμετωπίσει βασικές ελλείψεις, κυρίως σε καύσιμα. Σε αυτή τη μεταβατική φάση θα ανθούσε η ανταλλακτική οικονομία.
Θα υπήρχε όφελος για το χρέος και τον προϋπολογισμό;
Οι υποτιμήσεις θα οδηγούσαν σε αύξηση του εξωτερικού χρέους, το οποίο θα ξεπερνούσε το 200% του ΑΕΠ. Οίκοι αξιολόγησης όπως η Fitch Raitings θεωρούν ότι η έξοδος της Ελλάδας από τη ζώνη του ευρώ θα οδηγήσει πιθανότατα σε εκτεταμένη στάση πληρωμών έναντι υποχρεώσεων στον ιδιωτικό τομέα, αλλά και σε μη αποπληρωμή των δανείων που έχει λάβει η χώρα από την ευρωζώνη και το ΔΝΤ ύψους 240 δισ. ευρώ περίπου. Ακόμη και αν η Ελλάδα κήρυττε χρεοστάσιο και δεν πλήρωνε το κεφάλαιο και τους τόκους, ο προϋπολογισμός της θα έπρεπε να καλύψει πλήρως τις δαπάνες μιας κρατικής οικονομίας. Το έλλειμμα αυτό δεν θα μπορούσε να καλυφθεί με δανεισμό ή από φόρους και θα έπρεπε να τυπωθεί νέο χρήμα σε μεγάλες ποσότητες, κάτι που θα εκτίνασσε τον πληθωρισμό.
Τι θα συμβεί με τις καταθέσεις;
Οι καταθέσεις σε ευρώ αυτόματα θα μετατρέπονταν στο νέο εθνικό νόμισμα (δραχμές). Με κάθε υποτίμηση οι καταθέσεις θα έχαναν αξία. Κανένας δεν θα εμπιστευόταν το νέο νόμισμα και όλοι θα προσέτρεχαν να το μετατρέψουν σε δολάρια ή ευρώ, κάτι που θα πίεζε περαιτέρω το νέο νόμισμα. Πάντως, η αδύναμη συναλλαγματική ισοτιμία θα καθιστούσε -τουλάχιστον την πρώτη περίοδο - ασύμφορη την απόκτηση συναλλάγματος. Οι τράπεζες θα επέβαλαν αρχικά περιορισμούς στις αναλήψεις χρημάτων, κάτι που θα επηρέαζε και τους λογαριασμούς συναλλάγματος (ευρώ, δολάριο ή φράγκο). Οι καταθέσεις στο εξωτερικό θα παρέμεναν σε ευρώ. Ωστόσο οι διατυπώσεις για τον επαναπατρισμό των κεφαλαίων αυτών θα γίνονταν πλέον πιο γραφειοκρατικές (λόγω εξόδου από την ΕΕ) και θα απαιτούσαν μεγαλύτερο κόστος (προμήθειες). Θα εγκυμονούσε δε και ο κίνδυνος ιδιαίτερης φορολογικής μεταχείρισης κατά την επιστροφή των χρημάτων στην Ελλάδα.
Τι θα συμβεί με τα δάνεια;
Τα δάνεια θα δραχμοποιούνταν ώστε να μη χάσουν εντελώς οι τράπεζες τα λεφτά τους. Δανειακές συμβάσεις σε ξένο νόμισμα (ελβετικό φράγκο) θα μετατρέπονταν σε δραχμικές, αλλιώς τα δάνεια λόγω κόστους δεν θα εξυπηρετούνταν. «Κερδισμένοι» από την αποχώρηση από το ευρώ θα ήταν οι έλληνες επιχειρηματίες που χρωστούν λεφτά σε ξένες τράπεζες, καθώς αυτά θα δραχμοποιούνταν ακόμη και αν οι δανειακές συμβάσεις δεν διέπονταν από το ελληνικό δίκαιο. Οι επιχειρηματίες θα στιγματίζονταν και οι τράπεζες του εξωτερικού θα ενέγραφαν μεγάλες προβλέψεις. Η αλλαγή των συμβατικών κανόνων θα προκαλούσε χιλιάδες δικαστικές διενέξεις.
Τι θα συμβεί με τα ακίνητα;
Οι κατασχέσεις και πλειστηριασμοί ακινήτων, λόγω αθέτησης δανειακών υποχρεώσεων, θα είναι τόσο πολλοί που οι τιμές θα καταρρεύσουν από την υπερπροσφορά. Αν δεν υπάρξει κρατική παρέμβαση, τεράστιες περιουσίες θα αλλάξουν χέρια. Ωστόσο με τη δραχμή και τον πληθωρισμό στα ύψη οι συναλλαγές αυτές θα γίνονται σε ξένο νόμισμα ή με χρυσό, πρακτική που επικρατούσε πριν από τη δεκαετία του '70 στην Ελλάδα.
Τι θα συμβεί με επενδύσεις σε χρυσό, μετοχές και ομόλογα;
Ο χρυσός θα μπορούσε να αναδειχθεί για ένα διάστημα σε μέσο συναλλαγής, ωστόσο θα επηρεαζόταν και αυτός από την ακραία μεταβλητότητα που θα πυροδοτούσε η κρίση στην ευρωζώνη στις αγορές εμπορευμάτων. Οι ήδη καταποντισμένες αξίες μετοχών και ομολόγων θα μηδενίζονταν. Μεσοπρόθεσμα οι επενδύσεις σε μετοχές θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε υπεραξίες, κάτι που έγινε στην Αργεντινή. Πραγματικά κερδισμένοι θα είναι όσοι έχουν στο χαρτοφυλάκιό τους ξένες μετοχές, οι οποίες είναι αγορασμένες σε ευρώ ή δολάρια και δεν θα χάσουν την αξία τους (χρηματιστηριακά θα διακυμαίνονται). Τα ομόλογα, εταιρικά και κρατικά, θα χάσουν τα 2/3 της αξίας τους καθώς θα δραχμοποιηθούν, ενώ άγνωστο παραμένει το τι θα γίνουν τα ομόλογα του EFSF που έλαβαν οι μετέχοντες στο PSI.
Θανάσης Κουκάκης
tanea.gr
