Για τα διαπλεκόμενα ΜΜΕ η επιστροφή στην δραχμή ισοδυναμεί με καταστροφή! Για ποιο λόγο, δεν λένε. Σερβίρεται σαν αξίωμα και... οι εξηγήσεις περιττεύουν. Είναι καταστροφή, επειδή είναι …καταστροφή, πάει και τελείωσε!
«Καταστροφικό για την Ελλάδα χαρακτήρισε ο... κ. Ευ. Μυτιληναίος το σενάριο επιστροφής στη δραχμή», διαβάζουμε στο ΒΗΜΑ. Πουθενά εξήγηση να θεμελιώνει τον ισχυρισμό…
Τα ίδια και Παπαρήγα, η οποία μάλιστα δεν κουράζεται να μας προειδοποιεί: «Η επιστροφή στη δραχμή στις παρούσες συνθήκες είναι καταστροφική»!
Το πώς και το γιατί το κρατάει μόνο για τον εαυτό της.
Μιλάνε βέβαια και οι ευρωπαίου ιθύνοντες για καταστροφή, αυτούς όμως τους κατανοούμε. Π.χ., ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Ζαν Κλοντ Τρισέ υποστηρίζει ότι θα είναι: Καταστροφική για την ευρωζώνη η επιστροφή στη δραχμή. Δεν το λέει για την Ελλάδα. Θα συμφωνήσουμε μαζί του, με την έννοια ότι η αποχώρηση της Ελλάδας από την Ευρωζώνη, θα σημάνει την αρχή του τέλους μιας τυχοδιωκτικής, ηλίθιας και εγκληματικής απόπειρας να καθιερωθεί ενιαίο νόμισμα χωρίς ενιαία οικονομία και κράτος. Η ευθύνη ανήκει στους αρχιτέκτονες της Ε.Ε. και της ευρωζώνης, με θύμα την Ελλάδα και τις άλλες χώρες τους ευρωπαϊκού Νότου.
Υπάρχουν και κάποιοι που λένε ότι λόγω έλλειψης παρόμοιας εμπειρίας, η τίμια απάντηση στο ερώτημα «τι θα συμβεί αν επιστρέψουμε στην δραχμή» είναι απλά: «δεν ξέρω»!
ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΥΠΑΡΧΕΙ
Στην πραγματικότητα υπάρχει εμπειρία, όχι μία αλλά πολλές. Τυπικά δεν είναι ακριβώς ίδιες, ουσιαστικά όμως δεν διαφέρουν. Και πριν πάμε παρακάτω, ας μου επιτραπεί να δώσω ένα υποθετικό παράδειγμα για να γίνω καλύτερα κατανοητός:
Ας υποθέσουμε ότι είχαμε κρατήσει την δραχμή αλλά την είχαμε προσδέσει σε ένα σκληρό νόμισμα, πράγμα καθόλου σπάνιο στην διεθνή πρακτική. Π.χ. στο Ευρώ. Όποιος μας έφερνε μια δραχμή θα του δίναμε πίσω ένα ευρώ. Αυτό ακριβώς είχε συμβεί στις αρχές της δεκαετίας 1990 με το αργεντίνικο πέσο. Για να αντιμετωπιστεί, είπαν, ο πληθωρισμός, προσδέθηκε στο δολάριο. Ένα πέσο = ένα δολάριο, και το αντίστροφο. Κι αυτό με υπόδειξη των «φωστήρων» του ΔΝΤ!
Τα αποτελέσματα είναι γνωστά.
Το πρόβλημα της αργεντίνικης οικονομίας βρισκόταν στο νόμισμά της; Μεγάλη πλάνη. Περίπτωση φετιχισμού, που συναντάτε μόνο στην περιοχή των θρησκειών. Όπου ο αγιογράφος φιλοτεχνεί πάνω στον καμβά την μορφή της Παναγίας και μετά πέφτει στα γόνατα, μπροστά στο έργο του και του ζητά να τον σώσει! Έτσι και ο άνθρωπος στην κοινωνία της εμπορευματικής παραγωγής έχοντας χάσει πρακτικά απ’ τα μάτια του την πραγματική του σχέση με τους συνανθρώπους του και τον μεταξύ τους καταμερισμό της παραγωγικής εργασίας, χάριν της κοινής επιβίωσης, φαντάζεται ότι η ζωή του ορίζεται όχι από την σχέση του με τους συνανθρώπους του αλλά από τα δημιουργήματα του, π.χ από ένα τυπωμένο χαρτί, όπως το πέσο, το οποίο καθεαυτό έχει μηδενική αξία.
Λάθος η διάγνωση λάθος και το φάρμακο που επιλέγεται. Ο ασθενής δεν ήταν το τυπωμένο χαρτί, όπως πιστεύει πάντα η μονεταριστική αστική οικονομολογία, αλλά στην προκειμένη περίπτωση η χαμηλή ανταγωνιστικότητα της αργεντίνικης οικονομίας, στην διεθνή αγορά. Το γιατρικό που επιλέχτηκε, να γίνει το πέσο τόσο σκληρό όσο και το δολάριο, χωρίς να έχει πίσω του τον δυναμισμό της αμερικάνικης οικονομίας, το μόνο που θα μπορούσε να πετύχει ήταν καταστρέψει ολοσχερώς την ανταγωνιστικότητα της αργεντίνικης οικονομίας. Όπως και έγινε.
Έπρεπε να πελαγοδρομήσει η Αργεντινή, να μαρτυρήσει ο λαός της μια δεκαετία, να πτωχεύσει αναγκαστικά, να διαγραφεί το 75% του χρέους, να αποδεσμευτεί το πέσο απ’ το δολάριο και να υποτιμηθεί. Για να αρχίσει να ανακάμπτει η χειμαζόμενη οικονομία της χώρας. Φυσικά το πρόβλημα δεν λύθηκε οριστικά, η οικονομία της Αργεντινής είναι μέρος της παγκόσμιας οικονομίας και σε συνθήκες παγκόσμιας κρίσης δεν μπορεί παρά να επηρεαστούν όλες οι εθνικές οικονομίες. Δεν παύει όμως η εγκατάλειψη της πολιτικής του σκληρού νομίσματος για την Αργεντινή να είναι η σωστή και επιβεβλημένη επιλογή.
Με την Ελλάδα, προπολεμικά, έχει συμβεί το ίδιο. Ο Βενιζέλος, κι αυτός στο όνομα του αντιπληθωρισμού, πρόσδεσε την δραχμή στην εγγλέζικη στερλίνα, και αργότερα στο δολάριο. Σαν αποτέλεσμα οι εισαγωγές αυγάτισαν σε βάρος των εξαγωγών, τα ελλείμματα μεγάλωσαν, το ίδιο και το χρέος. Ο Βενιζέλος αντέδρασε με εντατικοποίηση της φορομπηχτικής πολιτικής, με περικοπές, απολύσεις, αυταρχισμό και κρατική βία. Το 1932 η χώρα αναγκάστηκε να κηρύξει πτώχευση, αποδέσμευση της δραχμής από το δολάριο και υποτίμηση. Λόγω της πολιτικής που είχε ακολουθήσει, το κόμμα των φιλελευθέρων συρρικνώθηκε και ο Βενιζέλος αναγκάστηκε να τερματίσει την πολιτική του καριέρα. Από την παράλογη επιμονή του στην σκληρή δραχμή ωφελήθηκε πολιτικά το δίδυμο Γκλύξμπουργκ-Μεταξά ενώ η δικτατορία που ακολούθησε διεμήνυσε στους δανειστές ότι η Ελλάδα δεν θα συνεχίσει να πληρώνει το χρέος.
Όπως και η Αργεντινή στις μέρες μας, η Ελλάδα όχι μόνο δεν καταστράφηκε, όπως πρόβλεπαν οι προπολεμικές Κασσάνδρες, αλλά με όπλο την εθνική νομισματική πολιτική και την άρνηση της να συνεχίσει να πληρώνει το απεχθές χρέος, σημείωσε εκπληκτικούς ρυθμούς ανάπτυξης κατακτώντας τον τρίτο μεγαλύτερο στον κόσμο, μετά την Ιαπωνία και την Σοβιετική Ένωση!
Ποια είναι η διαφορά μιας αποδέσμευσης από οποιοδήποτε σκληρό νόμισμα (ή από το σκληρό ευρώ -αν αυτή ήταν η σχέση) από την εκούσια ή ακούσια έξοδο της χώρας μας από την ευρωζώνη; -Καμία, απολύτως καμία. Ας μη μας λένε λοιπόν ότι δεν υπάρχει ιστορικό προηγούμενο, ότι δεν έχουμε εμπειρία και δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες της επιστροφής μας στο εθνικό μας νόμισμα.
Αναφέρθηκα σε δύο παραδείγματα αλλά υπάρχουν δεκάδες. Ας αφήσουν λοιπόν οι επιτήδειοι την καταστροφολογία. Δεν θα εκμηδενιστεί η Ελλάδα και το ελληνικό έθνος για να πουλήσουν κάποιοι εκδούλευση στα ευρωατλαντικά αφεντικά τους, προστατεύοντας την έτσι κι αλλιώς καταδικασμένη ευρωζώνη.
ΑΣΤΗΡΙΧΤΟΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΟΛΟΓΙΚΟΙ ΑΦΟΡΙΣΜΟΙ
Στον Τύπο και στο διαδίκτυο βρίσκεις αφορισμούς κατά της ιδέας επανόδου στην δραχμή, όχι όμως και επιχειρήματα. Κι αυτό δεν είναι τυχαίο. Δεν έψαξα εξαντλητικά αλλά στο βαθμό που προσπάθησα το μόνο που βρήκα είναι τρεις τέσσερεις παραγράφους του Πέτρου Δούκα με τις οποίες προσπαθεί να μας πείσει ότι η επιστροφή στην δραχμή θα είναι καταστροφή. Για όσους δεν γνωρίζουν σχετικά, να πούμε ότι χρημάτισε υφυπουργός Οικονομικών δε δύο κυβερνήσεις της Νέας Δημοκρατίας, σπούδασε οικονομικά και διεθνείς σχέσεις στο πανεπιστήμιο George Washington, διοίκηση επιχειρήσεων και χρηματοοικονομικά στο πανεπιστήμιο Columbia και οικονομικά στο New York University, του οποίου αναδείχτηκε διδάκτωρ των οικονομικών. Επίσης εργάστηκε στην Citibank της Νέας Υόρκης και έγινε γενικός διευθυντής της ίδιας τράπεζας στην Ελλάδα.
Ο Π. Δούκας υποστηρίζει ότι:
«Η συζήτηση και το "εκβιαστικό" δίλημμα για επάνοδο στη δραχμή είναι αδιανόητη καιαυτοκαταστροφική για τη Πατρίδα μας.
Και αμέσως παρακάτω εκθέτει το πρώτο «πλήγμα» που θα δεχθούμε ως Έλληνες!
1) Θα αποτελούσε αποδοχή ότι εμείς οι Έλληνες αποτύχαμε πλήρως, ότι είμαστε ανίκανοι να ανταγωνισθούμε και πέφτουμε στη Γ’ Εθνική Ευρώπης.
Οι Έλληνες ούτε ενημερώθηκαν ούτε ρωτήθηκαν αν ήθελαν η Ελλάδα να γίνει μέλος της ΕΟΚ. Όσοι ανάμεσα τους είχαν στοιχειώδη γνώση γνώριζαν ότι η Ελλάδα ριχνόταν βορά σε λάκκο λεόντων, διότι χωρίς εμπορικό προστατευτισμό ήταν αδύνατο να ανταγωνιστεί τα δυτικό-ευρωπαϊκά μεγαθήρια, όταν μάλιστα, χωρίς να ρωτηθούν οι λαοί, ο κανόνας της κοινοτικής προτίμησης, στην βάση του οποίου έγινε η Ένωση ποτέ δεν λειτούργησε γιατί έτσι αποφάσισαν ανεξέλεγκτα κέντρα στις Βρυξέλες. Ακόμα χειρότερα, δεν υπήρξαν ποτέ ευρωπαϊκά εμπορικά σύνορα. Με τις συμφωνίες κορυφών για την ΓΚΑΤΤ και αργότερα του ΠΟΕ (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου) η ευρωπαϊκή αγορά μετατράπηκε και επισήμως σε ενιαία παγκόσμια αγορά, ερήμην των λαών. Η προσχώρηση της Ελλάδας το 2001 στην ζώνη του ευρώ ήταν το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της ελληνικής οικονομίας. Η μοίρα της ελληνικής οικονομίας είχε κριθεί και αυτό πρέπει να το γνώριζαν οι πολιτικοί μας, (μεταξύ αυτών και ο Δούκας) εκτός αν δεχτούμε ότι τους διαλέγουν μεταξύ των πλέον ηλιθίων.
2) Η ‘Νέα Δραχμή’, αναγκαστικά θα ήταν εξαιρετικά υποτιμημένη για να μπορούσε να βοηθήσει την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών. Αλλά ποτέ η υποτίμηση δεν είχε ουσιαστικά μεσο-πρόθεσμα αποτελέσματα. Οδηγούσε σε φαύλο κύκλο πληθωρισμού, φόβο για νέα υποτίμηση, έξοδο κεφαλαίων και τελικά σε νέα υποτίμηση.
Παραπάνω ο διδάκτωρ των οικονομικών και υφυπουργός οικονομικών (μη το ξεχνάμε) μας λέει«ότι αποτύχαμε πλήρως, ότι είμαστε ανίκανοι να ανταγωνισθούμε και πέφτουμε στη Γ’ Εθνική Ευρώπης». Όμως στην παράγραφο (2) παραδέχεται ότι η υποτιμημένη δραχμή θα«βοηθήσει την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών» συνεπώς παραδέχεται ότι το υπερτιμημένο για τα ελληνικά μέτρα ευρώ θα υπέσκαπτε την ανταγωνιστικότητα μας. Αυτό δεν τον εμποδίζει να ισχυρίζεται (εντελώς ανακόλουθα) ότι η επιστροφή στην δραχμή είναι καταστροφή! Προφανώς θεωρεί ότι απευθύνεται σε κάφρους…
ΤΡΟΜΟ-ΑΡΛΟΥΜΠΕΣ
Και από πού βγαίνει ότι η υποτιμημένη δραχμή ισοδυναμεί με πληθωρισμό; Ή ότι ο πληθωρισμός φέρνει περισσότερο πληθωρισμό και γι’ αυτό θα δραπετεύσουν τα κεφάλαια στο εξωτερικό; Όλα αυτά δεν είναι παρά αρλούμπες με τις οποίες ο κύριος διδάκτωρ προσπαθεί να τρομάξει τον κόσμο.
Πληθωρισμός προκαλείται όταν σπανίζουν τα αγαθά στην αγορά σε σχέση με την ζήτηση, οπότε προκαλείται αύξηση των τιμών. Ή όταν το κράτος αναγκάζεται να τυπώσει χαρτονόμισμα από αέρα, επειδή έχει δημιουργήσει υποχρεώσεις που τα ταμειακά του διαθέσιμα δεν αρκούν για να τις εξυπηρετήσει.
Η νέα δραχμή θα είναι υποτιμημένη όχι σε σχέση με τον εαυτό της αλλά με την αρχική τιμή 1 ευρώ=340,75 δρχ. που ήταν την 1η Ιανουαρίου του 2001. Όχι επειδή είναι γραμμένο στο ριζικό της, αλλά επειδή πρέπει και είναι προς το συμφέρον της χώρας. Και πρέπει διότι η Ελλάδα ξέφραγο αμπέλι, με τα κυριαρχικά της δικαιώματα παραχωρημένα σε ξένα κέντρα και με τον βρόχο του ευρώ στο λαιμό, απώλεσε όλα αυτά τα χρόνια 50% της ανταγωνιστικότητας της.
Επιπτώσεις στο επίπεδο της ζωής δεν θα υπάρξουν παρά μόνο θετικές. Αν το γερμανικό ευρώ δεν μπορεί να υποτιμηθεί μόνο για τον ελληνικό χώρο, οι δωσίλογοι που μας κυβερνούν βρήκαν την λύση στην βάναυση υποτίμηση της ζωής μας. Πως αλλιώς θα ταΐσουμε τους τοκογλύφους και θα σώσουνε την ετοιμοθάνατη ευρωζώνη! Αποστραγγίζουν και την τελευταία δεκάρα που κυκλοφορεί στην χώρα προκαλώντας ύφεση, μαζική ανεργία, πετσοκόβουν ξανά και ξανά τις αμοιβές, τις συντάξεις, εξαπέλυσαν άγριο φορομπηχτικό κυνηγητό, κάνουν αλλεπάλληλες αυξήσεις στα καύσιμα, στα τιμολόγια των ΔΕΚΟ, στις τιμές των βασικών ειδών κατανάλωσης, κατεδαφίζουν το κοινωνικό κράτος, τις κοινωφελείς υπηρεσίες, την υγεία, την παιδεία, τα πάντα.
Η «Νέα Δραχμή» που θα αντικαταστήσει το ευρώ θα έχει την ίδια περίπου μορφή, ένα ευρώ = μία νέα δραχμή η οποία κατ’ εξαίρεση πρέπει να γίνει χαρτονόμισμα, με τις ίδιες υποδιαιρέσεις και τα χάρτινα πολλαπλάσια, για να αποτραπεί οποιαδήποτε κερδοσκοπία σε βάρος των καταναλωτών. Ό,τι αγοραζόταν με ένα ευρώ θα αγοράζεται με μία δραχμή. Ένας μισθός 800 ευρώ θα γίνει μισθός 800 δραχμών. Η αναγκαία υποτίμηση αφορά την σχέση της δραχμής με το ευρώ και τα ξένα νομίσματα. Το 2001 ήταν 1 ευρώ=340,75 δρχ. Λόγω της οικονομικής συρρίκνωσης που υπέστη η χώρα με ευθύνη του διεφθαρμένου πολιτικού προσωπικού η σχέση αυτή θα αλλάξει σε βάρος της δραχμής αν θέλουμε να προωθήσουμε τις εξαγωγές μας και τον τουρισμό μας. Μπορεί να γίνει π.χ. 1 ευρώ=440,75 δρχ. Η υποτίμηση αυτή σε σχέση με τα ξένα νομίσματα είναι δυνατό να επηρεάσει ως ένα βαθμό και τις τιμές στην εσωτερική αγορά, όχι όμως αν στην χώρα υπάρχει κυβέρνηση που θα αξιοποιήσει όλες τις δυνατότητες μας στο εξωτερικό και τις σχέσεις μας με το εξωτερικό. Περιττό να πούμε ότι η επιστροφή στην δραχμή από μόνη της δεν αρκεί για να ορθοποδήσει η χώρα. Πρέπει να αποτελέσει μόνο αρχή μιας άλλης πορείας, της ανεξάρτητης και εθνικά κυρίαρχης Ελλάδας, έτοιμης για καινοτομίες και ανοιχτής σε όλες τις εποικοδομητικές συνεργασίες με τους λαούς όλου του πλανήτη, στην βάση του αμοιβαίου συμφέροντος και μόνο.
Και για να πάμε παρακάτω: για ποια «έξοδο κεφαλαίων» από τον φόβο του πληθωρισμού, μιλάει ο Δούκας. Υπάρχουν περί τα 350 δισ ευρώ και δολάρια στην τράπεζα Ελλάδος. Αυτά είναι τα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας και κανείς δεν έχει δικαίωμα να τα αγγίξει. Και το κράτος όταν έχει την βούληση είναι σε θέση να τα προστατεύσει. Ας ξεχάσουμε λοιπόν τις διαρροές κεφαλαίων. Ούτε η Αργεντινή στις μέρες μας, ούτε η Ελλάδα το 1932 αντιμετώπισε τέτοιο προβλήματα με την πτώχευση και δεν πρόκειται να αντιμετωπίσει τώρα. Ο πλανήτης ολόκληρος βιώνει την πιο πολύπλοκη την πιο εκρηκτική κρίση της ιστορίας και δεν υπάρχει πουθενά ασφαλές καταφύγιο, για κανένα νόμισμα σε καμιά χώρα. Όσο φεύγουν τα κεφάλαια απ’ την Τουρκία που έχει το δικό της εθνικό νόμισμα άλλο τόσο θα φύγουν απ’ την Ελλάδα…
3) Το τεράστιο χρέος μας σε ευρώ θα έπρεπε να αποπληρωθεί με υποτιμημένες δραχμές. Σαν συνέπεια το χρέος μας θα ανέβαινε τουλάχιστον στο 250% του ΑΕΠ!
Θα μας τρελάνει ο κύριος διδάκτωρ: Εκτός του ότι το «τεράστιο χρέος» έτσι κι αλλιώς δεν πρόκειται να αποπληρωθεί (και ο νοών νοείτω) δεν μετατρέπεται μόνο το χρέος σε δραχμές αλλά και το ΑΕΠ. Επομένως η σχέση χρέους ΑΕΠ, μένει σταθερή, δεν αλλάζει επειδή θα αλλάξουμε νόμισμα.
4) Όλοι οι πολίτες που είχαν καταθέσεις και επενδύσεις στη χώρα μας θα κοίταζαν να αποφύγουν τις ζημιές από την επάνοδο στη Δραχμή και θα έβγαζαν έγκαιρα τα κεφάλαιά τους στο εξωτερικό, με αποτέλεσμα την άμεση κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος και της οικονομικής δραστηριότητας!
Η αξιοπιστία του νομίσματος μιας χώρας καθορίζεται από την παραγωγικότητα της εργασίας αλλά και από την ποιότητα των παραγόμενων αγαθών. Και βελτιώνεται ή φθείρεται από την εξέλιξη αυτών των δύο παραγόντων. Αν σου επιβληθεί ένα νόμισμα όπως είναι το ευρώ του οποίου η αξιοπιστία και η τιμή του στην χρηματαγορά είναι υψηλή καθώς, βασίζεται στην γερμανική παραγωγικότητα και ποιότητα, αυτή είναι πραγματικά παράλογη και αφύσικη κατάσταση γιατί δυσχεραίνει σοβαρά τις εξαγωγές, όπως παραδέχεται στην δεύτερη (2) παράγραφο του ο κύριος «διδάκτωρ των οικονομικών» και ευνοεί τις εισαγωγές. Με το ευρώ (αλλά και λόγω άλλων τυχοδιωκτισμών που έχουν επιβάλει οι παγκοσμιοποιητές) η πατρίδα έχει κλείσει στάνταρ ραντεβού με την χρεοκοπία. Επιβάλετε λοιπόν στροφή 180 μοιρών και ένα από τα πρώτα μέτρα για να μπει η χώρα στον δρόμο της ανάπτυξης είναι η επιστροφή στην φτηνή δραχμή. Όταν γίνει αυτό δεν θα φύγουν κεφάλαια και επενδυτές απ’ την χώρα. Ο νεοδημοκράτης «διδάκτωρ οικονομικών» εξαπατά και προσπαθεί να χειραγωγήσει τον ελληνικό λαό. Με την φτηνή δραχμή θα εισρεύσουν κεφάλαια στην χώρα. Αν ίσχυε το αντίθετο όπως ισχυρίζεται τότε δεν θα βλέπαμε τα αμερικάνικα και ευρωπαϊκά κεφάλαια να μεταναστεύουν στην Κίνα με το φτηνό Ρενμίμπι αλλά τα κινέζικα, τα κορεάτικα, τα ταϊβανέζικα κλπ να μεταναστεύουν στην δυτική Ευρώπη και στις ΗΠΑ!
Όσο για τις τράπεζες που είδαμε να χρεοκοπούν σαν από επιδημία στις ΗΠΑ και την Μ. Βρετανία αυτό συνέβη όχι επειδή διέρρευσαν τα κεφάλαια τους στο εξωτερικό (για να βρουν ασφαλές λιμάνι; που άραγε;) αλλά διότι έχουν έλλειψη ρευστού, μια και τα αποθεματικά τους είναι «τοξικά», είναι δηλαδή υποχρεώσεις δανειοληπτών που αδυνατούν να πληρώσουν. Γι’ αυτό κάθε τόσο τα κράτη κάνουν ενέσεις ρευστότητας στις τράπεζες για να τις κρατήσουν στην ζωή με χρήματα των πολιτών τους. Κι αυτό, βέβαια, συμβαίνει επειδή είναι στη φύση της αγοράς (η οποία έχει σκόπιμα θεοποιηθεί) να κονταίνει το πάπλωμα και να μακραίνει τα ποδάρια. Η αγορά είναι δημιούργημα του ανθρώπου, και το δημιούργημα δεν μπορεί να ρυθμίζει την ζωή του δημιουργού του. Ο δημιουργός άνθρωπος θα ρυθμίζει αύριο την αγορά και έτσι την ζωή του.
«Καταστροφικό για την Ελλάδα χαρακτήρισε ο... κ. Ευ. Μυτιληναίος το σενάριο επιστροφής στη δραχμή», διαβάζουμε στο ΒΗΜΑ. Πουθενά εξήγηση να θεμελιώνει τον ισχυρισμό…
Τα ίδια και Παπαρήγα, η οποία μάλιστα δεν κουράζεται να μας προειδοποιεί: «Η επιστροφή στη δραχμή στις παρούσες συνθήκες είναι καταστροφική»!
Το πώς και το γιατί το κρατάει μόνο για τον εαυτό της.
Μιλάνε βέβαια και οι ευρωπαίου ιθύνοντες για καταστροφή, αυτούς όμως τους κατανοούμε. Π.χ., ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Ζαν Κλοντ Τρισέ υποστηρίζει ότι θα είναι: Καταστροφική για την ευρωζώνη η επιστροφή στη δραχμή. Δεν το λέει για την Ελλάδα. Θα συμφωνήσουμε μαζί του, με την έννοια ότι η αποχώρηση της Ελλάδας από την Ευρωζώνη, θα σημάνει την αρχή του τέλους μιας τυχοδιωκτικής, ηλίθιας και εγκληματικής απόπειρας να καθιερωθεί ενιαίο νόμισμα χωρίς ενιαία οικονομία και κράτος. Η ευθύνη ανήκει στους αρχιτέκτονες της Ε.Ε. και της ευρωζώνης, με θύμα την Ελλάδα και τις άλλες χώρες τους ευρωπαϊκού Νότου.
Υπάρχουν και κάποιοι που λένε ότι λόγω έλλειψης παρόμοιας εμπειρίας, η τίμια απάντηση στο ερώτημα «τι θα συμβεί αν επιστρέψουμε στην δραχμή» είναι απλά: «δεν ξέρω»!
ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΥΠΑΡΧΕΙ
Στην πραγματικότητα υπάρχει εμπειρία, όχι μία αλλά πολλές. Τυπικά δεν είναι ακριβώς ίδιες, ουσιαστικά όμως δεν διαφέρουν. Και πριν πάμε παρακάτω, ας μου επιτραπεί να δώσω ένα υποθετικό παράδειγμα για να γίνω καλύτερα κατανοητός:
Ας υποθέσουμε ότι είχαμε κρατήσει την δραχμή αλλά την είχαμε προσδέσει σε ένα σκληρό νόμισμα, πράγμα καθόλου σπάνιο στην διεθνή πρακτική. Π.χ. στο Ευρώ. Όποιος μας έφερνε μια δραχμή θα του δίναμε πίσω ένα ευρώ. Αυτό ακριβώς είχε συμβεί στις αρχές της δεκαετίας 1990 με το αργεντίνικο πέσο. Για να αντιμετωπιστεί, είπαν, ο πληθωρισμός, προσδέθηκε στο δολάριο. Ένα πέσο = ένα δολάριο, και το αντίστροφο. Κι αυτό με υπόδειξη των «φωστήρων» του ΔΝΤ!
Τα αποτελέσματα είναι γνωστά.
Το πρόβλημα της αργεντίνικης οικονομίας βρισκόταν στο νόμισμά της; Μεγάλη πλάνη. Περίπτωση φετιχισμού, που συναντάτε μόνο στην περιοχή των θρησκειών. Όπου ο αγιογράφος φιλοτεχνεί πάνω στον καμβά την μορφή της Παναγίας και μετά πέφτει στα γόνατα, μπροστά στο έργο του και του ζητά να τον σώσει! Έτσι και ο άνθρωπος στην κοινωνία της εμπορευματικής παραγωγής έχοντας χάσει πρακτικά απ’ τα μάτια του την πραγματική του σχέση με τους συνανθρώπους του και τον μεταξύ τους καταμερισμό της παραγωγικής εργασίας, χάριν της κοινής επιβίωσης, φαντάζεται ότι η ζωή του ορίζεται όχι από την σχέση του με τους συνανθρώπους του αλλά από τα δημιουργήματα του, π.χ από ένα τυπωμένο χαρτί, όπως το πέσο, το οποίο καθεαυτό έχει μηδενική αξία.
Λάθος η διάγνωση λάθος και το φάρμακο που επιλέγεται. Ο ασθενής δεν ήταν το τυπωμένο χαρτί, όπως πιστεύει πάντα η μονεταριστική αστική οικονομολογία, αλλά στην προκειμένη περίπτωση η χαμηλή ανταγωνιστικότητα της αργεντίνικης οικονομίας, στην διεθνή αγορά. Το γιατρικό που επιλέχτηκε, να γίνει το πέσο τόσο σκληρό όσο και το δολάριο, χωρίς να έχει πίσω του τον δυναμισμό της αμερικάνικης οικονομίας, το μόνο που θα μπορούσε να πετύχει ήταν καταστρέψει ολοσχερώς την ανταγωνιστικότητα της αργεντίνικης οικονομίας. Όπως και έγινε.
Έπρεπε να πελαγοδρομήσει η Αργεντινή, να μαρτυρήσει ο λαός της μια δεκαετία, να πτωχεύσει αναγκαστικά, να διαγραφεί το 75% του χρέους, να αποδεσμευτεί το πέσο απ’ το δολάριο και να υποτιμηθεί. Για να αρχίσει να ανακάμπτει η χειμαζόμενη οικονομία της χώρας. Φυσικά το πρόβλημα δεν λύθηκε οριστικά, η οικονομία της Αργεντινής είναι μέρος της παγκόσμιας οικονομίας και σε συνθήκες παγκόσμιας κρίσης δεν μπορεί παρά να επηρεαστούν όλες οι εθνικές οικονομίες. Δεν παύει όμως η εγκατάλειψη της πολιτικής του σκληρού νομίσματος για την Αργεντινή να είναι η σωστή και επιβεβλημένη επιλογή.
Με την Ελλάδα, προπολεμικά, έχει συμβεί το ίδιο. Ο Βενιζέλος, κι αυτός στο όνομα του αντιπληθωρισμού, πρόσδεσε την δραχμή στην εγγλέζικη στερλίνα, και αργότερα στο δολάριο. Σαν αποτέλεσμα οι εισαγωγές αυγάτισαν σε βάρος των εξαγωγών, τα ελλείμματα μεγάλωσαν, το ίδιο και το χρέος. Ο Βενιζέλος αντέδρασε με εντατικοποίηση της φορομπηχτικής πολιτικής, με περικοπές, απολύσεις, αυταρχισμό και κρατική βία. Το 1932 η χώρα αναγκάστηκε να κηρύξει πτώχευση, αποδέσμευση της δραχμής από το δολάριο και υποτίμηση. Λόγω της πολιτικής που είχε ακολουθήσει, το κόμμα των φιλελευθέρων συρρικνώθηκε και ο Βενιζέλος αναγκάστηκε να τερματίσει την πολιτική του καριέρα. Από την παράλογη επιμονή του στην σκληρή δραχμή ωφελήθηκε πολιτικά το δίδυμο Γκλύξμπουργκ-Μεταξά ενώ η δικτατορία που ακολούθησε διεμήνυσε στους δανειστές ότι η Ελλάδα δεν θα συνεχίσει να πληρώνει το χρέος.
Όπως και η Αργεντινή στις μέρες μας, η Ελλάδα όχι μόνο δεν καταστράφηκε, όπως πρόβλεπαν οι προπολεμικές Κασσάνδρες, αλλά με όπλο την εθνική νομισματική πολιτική και την άρνηση της να συνεχίσει να πληρώνει το απεχθές χρέος, σημείωσε εκπληκτικούς ρυθμούς ανάπτυξης κατακτώντας τον τρίτο μεγαλύτερο στον κόσμο, μετά την Ιαπωνία και την Σοβιετική Ένωση!
Ποια είναι η διαφορά μιας αποδέσμευσης από οποιοδήποτε σκληρό νόμισμα (ή από το σκληρό ευρώ -αν αυτή ήταν η σχέση) από την εκούσια ή ακούσια έξοδο της χώρας μας από την ευρωζώνη; -Καμία, απολύτως καμία. Ας μη μας λένε λοιπόν ότι δεν υπάρχει ιστορικό προηγούμενο, ότι δεν έχουμε εμπειρία και δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες της επιστροφής μας στο εθνικό μας νόμισμα.
Αναφέρθηκα σε δύο παραδείγματα αλλά υπάρχουν δεκάδες. Ας αφήσουν λοιπόν οι επιτήδειοι την καταστροφολογία. Δεν θα εκμηδενιστεί η Ελλάδα και το ελληνικό έθνος για να πουλήσουν κάποιοι εκδούλευση στα ευρωατλαντικά αφεντικά τους, προστατεύοντας την έτσι κι αλλιώς καταδικασμένη ευρωζώνη.
ΑΣΤΗΡΙΧΤΟΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΟΛΟΓΙΚΟΙ ΑΦΟΡΙΣΜΟΙ
Στον Τύπο και στο διαδίκτυο βρίσκεις αφορισμούς κατά της ιδέας επανόδου στην δραχμή, όχι όμως και επιχειρήματα. Κι αυτό δεν είναι τυχαίο. Δεν έψαξα εξαντλητικά αλλά στο βαθμό που προσπάθησα το μόνο που βρήκα είναι τρεις τέσσερεις παραγράφους του Πέτρου Δούκα με τις οποίες προσπαθεί να μας πείσει ότι η επιστροφή στην δραχμή θα είναι καταστροφή. Για όσους δεν γνωρίζουν σχετικά, να πούμε ότι χρημάτισε υφυπουργός Οικονομικών δε δύο κυβερνήσεις της Νέας Δημοκρατίας, σπούδασε οικονομικά και διεθνείς σχέσεις στο πανεπιστήμιο George Washington, διοίκηση επιχειρήσεων και χρηματοοικονομικά στο πανεπιστήμιο Columbia και οικονομικά στο New York University, του οποίου αναδείχτηκε διδάκτωρ των οικονομικών. Επίσης εργάστηκε στην Citibank της Νέας Υόρκης και έγινε γενικός διευθυντής της ίδιας τράπεζας στην Ελλάδα.
Ο Π. Δούκας υποστηρίζει ότι:
«Η συζήτηση και το "εκβιαστικό" δίλημμα για επάνοδο στη δραχμή είναι αδιανόητη καιαυτοκαταστροφική για τη Πατρίδα μας.
Και αμέσως παρακάτω εκθέτει το πρώτο «πλήγμα» που θα δεχθούμε ως Έλληνες!
1) Θα αποτελούσε αποδοχή ότι εμείς οι Έλληνες αποτύχαμε πλήρως, ότι είμαστε ανίκανοι να ανταγωνισθούμε και πέφτουμε στη Γ’ Εθνική Ευρώπης.
Οι Έλληνες ούτε ενημερώθηκαν ούτε ρωτήθηκαν αν ήθελαν η Ελλάδα να γίνει μέλος της ΕΟΚ. Όσοι ανάμεσα τους είχαν στοιχειώδη γνώση γνώριζαν ότι η Ελλάδα ριχνόταν βορά σε λάκκο λεόντων, διότι χωρίς εμπορικό προστατευτισμό ήταν αδύνατο να ανταγωνιστεί τα δυτικό-ευρωπαϊκά μεγαθήρια, όταν μάλιστα, χωρίς να ρωτηθούν οι λαοί, ο κανόνας της κοινοτικής προτίμησης, στην βάση του οποίου έγινε η Ένωση ποτέ δεν λειτούργησε γιατί έτσι αποφάσισαν ανεξέλεγκτα κέντρα στις Βρυξέλες. Ακόμα χειρότερα, δεν υπήρξαν ποτέ ευρωπαϊκά εμπορικά σύνορα. Με τις συμφωνίες κορυφών για την ΓΚΑΤΤ και αργότερα του ΠΟΕ (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου) η ευρωπαϊκή αγορά μετατράπηκε και επισήμως σε ενιαία παγκόσμια αγορά, ερήμην των λαών. Η προσχώρηση της Ελλάδας το 2001 στην ζώνη του ευρώ ήταν το τελευταίο καρφί στο φέρετρο της ελληνικής οικονομίας. Η μοίρα της ελληνικής οικονομίας είχε κριθεί και αυτό πρέπει να το γνώριζαν οι πολιτικοί μας, (μεταξύ αυτών και ο Δούκας) εκτός αν δεχτούμε ότι τους διαλέγουν μεταξύ των πλέον ηλιθίων.
2) Η ‘Νέα Δραχμή’, αναγκαστικά θα ήταν εξαιρετικά υποτιμημένη για να μπορούσε να βοηθήσει την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών. Αλλά ποτέ η υποτίμηση δεν είχε ουσιαστικά μεσο-πρόθεσμα αποτελέσματα. Οδηγούσε σε φαύλο κύκλο πληθωρισμού, φόβο για νέα υποτίμηση, έξοδο κεφαλαίων και τελικά σε νέα υποτίμηση.
Παραπάνω ο διδάκτωρ των οικονομικών και υφυπουργός οικονομικών (μη το ξεχνάμε) μας λέει«ότι αποτύχαμε πλήρως, ότι είμαστε ανίκανοι να ανταγωνισθούμε και πέφτουμε στη Γ’ Εθνική Ευρώπης». Όμως στην παράγραφο (2) παραδέχεται ότι η υποτιμημένη δραχμή θα«βοηθήσει την ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών» συνεπώς παραδέχεται ότι το υπερτιμημένο για τα ελληνικά μέτρα ευρώ θα υπέσκαπτε την ανταγωνιστικότητα μας. Αυτό δεν τον εμποδίζει να ισχυρίζεται (εντελώς ανακόλουθα) ότι η επιστροφή στην δραχμή είναι καταστροφή! Προφανώς θεωρεί ότι απευθύνεται σε κάφρους…
ΤΡΟΜΟ-ΑΡΛΟΥΜΠΕΣ
Και από πού βγαίνει ότι η υποτιμημένη δραχμή ισοδυναμεί με πληθωρισμό; Ή ότι ο πληθωρισμός φέρνει περισσότερο πληθωρισμό και γι’ αυτό θα δραπετεύσουν τα κεφάλαια στο εξωτερικό; Όλα αυτά δεν είναι παρά αρλούμπες με τις οποίες ο κύριος διδάκτωρ προσπαθεί να τρομάξει τον κόσμο.
Πληθωρισμός προκαλείται όταν σπανίζουν τα αγαθά στην αγορά σε σχέση με την ζήτηση, οπότε προκαλείται αύξηση των τιμών. Ή όταν το κράτος αναγκάζεται να τυπώσει χαρτονόμισμα από αέρα, επειδή έχει δημιουργήσει υποχρεώσεις που τα ταμειακά του διαθέσιμα δεν αρκούν για να τις εξυπηρετήσει.
Η νέα δραχμή θα είναι υποτιμημένη όχι σε σχέση με τον εαυτό της αλλά με την αρχική τιμή 1 ευρώ=340,75 δρχ. που ήταν την 1η Ιανουαρίου του 2001. Όχι επειδή είναι γραμμένο στο ριζικό της, αλλά επειδή πρέπει και είναι προς το συμφέρον της χώρας. Και πρέπει διότι η Ελλάδα ξέφραγο αμπέλι, με τα κυριαρχικά της δικαιώματα παραχωρημένα σε ξένα κέντρα και με τον βρόχο του ευρώ στο λαιμό, απώλεσε όλα αυτά τα χρόνια 50% της ανταγωνιστικότητας της.
Επιπτώσεις στο επίπεδο της ζωής δεν θα υπάρξουν παρά μόνο θετικές. Αν το γερμανικό ευρώ δεν μπορεί να υποτιμηθεί μόνο για τον ελληνικό χώρο, οι δωσίλογοι που μας κυβερνούν βρήκαν την λύση στην βάναυση υποτίμηση της ζωής μας. Πως αλλιώς θα ταΐσουμε τους τοκογλύφους και θα σώσουνε την ετοιμοθάνατη ευρωζώνη! Αποστραγγίζουν και την τελευταία δεκάρα που κυκλοφορεί στην χώρα προκαλώντας ύφεση, μαζική ανεργία, πετσοκόβουν ξανά και ξανά τις αμοιβές, τις συντάξεις, εξαπέλυσαν άγριο φορομπηχτικό κυνηγητό, κάνουν αλλεπάλληλες αυξήσεις στα καύσιμα, στα τιμολόγια των ΔΕΚΟ, στις τιμές των βασικών ειδών κατανάλωσης, κατεδαφίζουν το κοινωνικό κράτος, τις κοινωφελείς υπηρεσίες, την υγεία, την παιδεία, τα πάντα.
Η «Νέα Δραχμή» που θα αντικαταστήσει το ευρώ θα έχει την ίδια περίπου μορφή, ένα ευρώ = μία νέα δραχμή η οποία κατ’ εξαίρεση πρέπει να γίνει χαρτονόμισμα, με τις ίδιες υποδιαιρέσεις και τα χάρτινα πολλαπλάσια, για να αποτραπεί οποιαδήποτε κερδοσκοπία σε βάρος των καταναλωτών. Ό,τι αγοραζόταν με ένα ευρώ θα αγοράζεται με μία δραχμή. Ένας μισθός 800 ευρώ θα γίνει μισθός 800 δραχμών. Η αναγκαία υποτίμηση αφορά την σχέση της δραχμής με το ευρώ και τα ξένα νομίσματα. Το 2001 ήταν 1 ευρώ=340,75 δρχ. Λόγω της οικονομικής συρρίκνωσης που υπέστη η χώρα με ευθύνη του διεφθαρμένου πολιτικού προσωπικού η σχέση αυτή θα αλλάξει σε βάρος της δραχμής αν θέλουμε να προωθήσουμε τις εξαγωγές μας και τον τουρισμό μας. Μπορεί να γίνει π.χ. 1 ευρώ=440,75 δρχ. Η υποτίμηση αυτή σε σχέση με τα ξένα νομίσματα είναι δυνατό να επηρεάσει ως ένα βαθμό και τις τιμές στην εσωτερική αγορά, όχι όμως αν στην χώρα υπάρχει κυβέρνηση που θα αξιοποιήσει όλες τις δυνατότητες μας στο εξωτερικό και τις σχέσεις μας με το εξωτερικό. Περιττό να πούμε ότι η επιστροφή στην δραχμή από μόνη της δεν αρκεί για να ορθοποδήσει η χώρα. Πρέπει να αποτελέσει μόνο αρχή μιας άλλης πορείας, της ανεξάρτητης και εθνικά κυρίαρχης Ελλάδας, έτοιμης για καινοτομίες και ανοιχτής σε όλες τις εποικοδομητικές συνεργασίες με τους λαούς όλου του πλανήτη, στην βάση του αμοιβαίου συμφέροντος και μόνο.
Και για να πάμε παρακάτω: για ποια «έξοδο κεφαλαίων» από τον φόβο του πληθωρισμού, μιλάει ο Δούκας. Υπάρχουν περί τα 350 δισ ευρώ και δολάρια στην τράπεζα Ελλάδος. Αυτά είναι τα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας και κανείς δεν έχει δικαίωμα να τα αγγίξει. Και το κράτος όταν έχει την βούληση είναι σε θέση να τα προστατεύσει. Ας ξεχάσουμε λοιπόν τις διαρροές κεφαλαίων. Ούτε η Αργεντινή στις μέρες μας, ούτε η Ελλάδα το 1932 αντιμετώπισε τέτοιο προβλήματα με την πτώχευση και δεν πρόκειται να αντιμετωπίσει τώρα. Ο πλανήτης ολόκληρος βιώνει την πιο πολύπλοκη την πιο εκρηκτική κρίση της ιστορίας και δεν υπάρχει πουθενά ασφαλές καταφύγιο, για κανένα νόμισμα σε καμιά χώρα. Όσο φεύγουν τα κεφάλαια απ’ την Τουρκία που έχει το δικό της εθνικό νόμισμα άλλο τόσο θα φύγουν απ’ την Ελλάδα…
3) Το τεράστιο χρέος μας σε ευρώ θα έπρεπε να αποπληρωθεί με υποτιμημένες δραχμές. Σαν συνέπεια το χρέος μας θα ανέβαινε τουλάχιστον στο 250% του ΑΕΠ!
Θα μας τρελάνει ο κύριος διδάκτωρ: Εκτός του ότι το «τεράστιο χρέος» έτσι κι αλλιώς δεν πρόκειται να αποπληρωθεί (και ο νοών νοείτω) δεν μετατρέπεται μόνο το χρέος σε δραχμές αλλά και το ΑΕΠ. Επομένως η σχέση χρέους ΑΕΠ, μένει σταθερή, δεν αλλάζει επειδή θα αλλάξουμε νόμισμα.
4) Όλοι οι πολίτες που είχαν καταθέσεις και επενδύσεις στη χώρα μας θα κοίταζαν να αποφύγουν τις ζημιές από την επάνοδο στη Δραχμή και θα έβγαζαν έγκαιρα τα κεφάλαιά τους στο εξωτερικό, με αποτέλεσμα την άμεση κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος και της οικονομικής δραστηριότητας!
Η αξιοπιστία του νομίσματος μιας χώρας καθορίζεται από την παραγωγικότητα της εργασίας αλλά και από την ποιότητα των παραγόμενων αγαθών. Και βελτιώνεται ή φθείρεται από την εξέλιξη αυτών των δύο παραγόντων. Αν σου επιβληθεί ένα νόμισμα όπως είναι το ευρώ του οποίου η αξιοπιστία και η τιμή του στην χρηματαγορά είναι υψηλή καθώς, βασίζεται στην γερμανική παραγωγικότητα και ποιότητα, αυτή είναι πραγματικά παράλογη και αφύσικη κατάσταση γιατί δυσχεραίνει σοβαρά τις εξαγωγές, όπως παραδέχεται στην δεύτερη (2) παράγραφο του ο κύριος «διδάκτωρ των οικονομικών» και ευνοεί τις εισαγωγές. Με το ευρώ (αλλά και λόγω άλλων τυχοδιωκτισμών που έχουν επιβάλει οι παγκοσμιοποιητές) η πατρίδα έχει κλείσει στάνταρ ραντεβού με την χρεοκοπία. Επιβάλετε λοιπόν στροφή 180 μοιρών και ένα από τα πρώτα μέτρα για να μπει η χώρα στον δρόμο της ανάπτυξης είναι η επιστροφή στην φτηνή δραχμή. Όταν γίνει αυτό δεν θα φύγουν κεφάλαια και επενδυτές απ’ την χώρα. Ο νεοδημοκράτης «διδάκτωρ οικονομικών» εξαπατά και προσπαθεί να χειραγωγήσει τον ελληνικό λαό. Με την φτηνή δραχμή θα εισρεύσουν κεφάλαια στην χώρα. Αν ίσχυε το αντίθετο όπως ισχυρίζεται τότε δεν θα βλέπαμε τα αμερικάνικα και ευρωπαϊκά κεφάλαια να μεταναστεύουν στην Κίνα με το φτηνό Ρενμίμπι αλλά τα κινέζικα, τα κορεάτικα, τα ταϊβανέζικα κλπ να μεταναστεύουν στην δυτική Ευρώπη και στις ΗΠΑ!
Όσο για τις τράπεζες που είδαμε να χρεοκοπούν σαν από επιδημία στις ΗΠΑ και την Μ. Βρετανία αυτό συνέβη όχι επειδή διέρρευσαν τα κεφάλαια τους στο εξωτερικό (για να βρουν ασφαλές λιμάνι; που άραγε;) αλλά διότι έχουν έλλειψη ρευστού, μια και τα αποθεματικά τους είναι «τοξικά», είναι δηλαδή υποχρεώσεις δανειοληπτών που αδυνατούν να πληρώσουν. Γι’ αυτό κάθε τόσο τα κράτη κάνουν ενέσεις ρευστότητας στις τράπεζες για να τις κρατήσουν στην ζωή με χρήματα των πολιτών τους. Κι αυτό, βέβαια, συμβαίνει επειδή είναι στη φύση της αγοράς (η οποία έχει σκόπιμα θεοποιηθεί) να κονταίνει το πάπλωμα και να μακραίνει τα ποδάρια. Η αγορά είναι δημιούργημα του ανθρώπου, και το δημιούργημα δεν μπορεί να ρυθμίζει την ζωή του δημιουργού του. Ο δημιουργός άνθρωπος θα ρυθμίζει αύριο την αγορά και έτσι την ζωή του.
