του Άγγελου Συρίγου*
1. Τί είναι η ΑΟΖ;
Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) είναι μία θαλάσσια ζώνη. Ξεκινά από εκεί που τελειώνει η αιγιαλίτιδα ζώνη (στην περίπτωση της Ελλάδος στα 6 μίλια). Εκτείνεται έως 200 μίλια από τις ακτές.
Στο στενό θαλάσσιο χώρο της Μεσογείου κανένα κράτος, περιλαμβανομένης και της Ελλάδος, δεν έχει δυνατότητα για πλήρη ανάπτυξη της ΑΟΖ λόγω της εγγύτητας με γειτονικά κράτη. Μέσα στην ΑΟΖ το κράτος ασκεί μεταξύ άλλων:
α. “Κυριαρχικά δικαιώματα” για την έρευνα και εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών στο βυθό, στο υπέδαφος και στα υπερκείμενα ύδατα.
β. Δικαιοδοσία για τη λήψη μέτρων προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος
2. Σε τί διαφέρει η ΑΟΖ από την υφαλοκρηπίδα;
Οι κύριες (αν και όχι όλες) διαφορές είναι οι ακόλουθες:
Διαφορά 1: Η ΑΟΖ περιλαμβάνει τον βυθό, το υπέδαφος και τα υπερκείμενα ύδατα. Η υφαλοκρηπίδα περιλαμβάνει μόνον τον βυθό και το υπέδαφος της θάλασσας. Δεν περιλαμβάνει τα υπερκείμενα ύδατα.
Διαφορά 2: Τα δικαιώματα και οι δικαιοδοσίες ενός κράτους επί της ΑΟΖ αποκτώνται μόνον όταν το κράτος κηρύξει ρητώς τη συγκεκριμένη θαλάσσια ζώνη. Αντιθέτως, «τα δικαιώματα του παράκτιου Κράτους στην υφαλοκρηπίδα δεν εξαρτώνται από την πραγματική ή ιδεατή κατοχή ή από οποιαδήποτε ρητή διακήρυξη» (άρθρο 77) και υπάρχουν “εξ υπαρχής” και “αυτοδικαίως”.
Διαφορά 3: Η ΑΟΖ περιλαμβάνει και την εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών αλλά και την προστασία και τον περιβαλλοντικό έλεγχο αυτών των πηγών καθώς και την επιστημονική έρευνα. Η υφαλοκρηπίδα αναφέρεται αποκλειστικώς στην (οικονομική) εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών του βυθού και του υπεδάφους.
3. Δεν έχει απορροφήσει ο θεσμός της ΑΟΖ την υφαλοκρηπίδα;
Όχι. Και οι δύο θαλάσσιες ζώνες είναι εξ ίσου ισχυρές στο νομικό πεδίο. Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας δέχεται την αυτόνομη ύπαρξη τους. Επιπλέον, στη Σύμβαση αναφέρεται ρητώς ότι ένα κράτος που έχει θεσπίσει ΑΟΖ, ασκεί τα δικαιώματα επί του βυθού και του υπεδάφους της ΑΟΖ, σύμφωνα με τα οριζόμενα στα σχετικά άρθρα για την υφαλοκρηπίδα (άρθρο 56). Επομένως, για να δούμε ποιά δικαιώματα ασκεί ένα κράτος επί του βυθού και του υπεδάφους της ΑΟΖ του, πρέπει να ανατρέξουμε στις σχετικές διατάξεις για την υφαλοκρηπίδα.
4. Πόσες χώρες έχουν κηρύξει ΑΟΖ σε όλο τον κόσμο;
Η θέσπιση ΑΟΖ ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970. Σήμερα από τα 150 κράτη που έχουν δυνατότητα να διεκδικήσουν ΑΟΖ, τα 129 έχουν προχωρήσει στην κήρυξή της. Στη Μεσόγειο από τα 21 κράτη της περιοχής, μόνον τα 8 έχουν θεσπίσει ΑΟΖ. Στα κράτη που δεν έχουν θεσπίσει ΑΟΖ περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, η Ισπανία, η Γαλλία και η Ιταλία (η Ισπανία έχει, όμως, θεσπίσει ζώνη προστασίας της αλιείας και οι άλλες δύο χώρες, έχουν θεσπίσει ζώνες οικολογικής προστασίας). Η Τουρκία έχει θεσπίσει ΑΟΖ στην περιοχή του Ευξείνου Πόντου αλλά όχι στη Μεσόγειο.
5. Η κήρυξη ΑΟΖ θα βοηθήσει στην επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών;
Κατηγορηματικά όχι. Τα ίδια προβλήματα που υπάρχουν σήμερα με την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας θα εξακολουθήσουν να υφίστανται όταν θεσπισθεί η ΑΟΖ. Σύμφωνα με τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, οι κανόνες οριοθετήσεως των δύο θαλασσίων ζωνών είναι απολύτως ίδιοι. Μοναδική διαφορά είναι ότι με τη θέσπιση ΑΟΖ θα επιβεβαιωθεί ότι το βασικό κριτήριο της θαλάσσιας αυτής ζώνης είναι η απόσταση από τις ακτές και όχι γεωμορφολογικά κριτήρια του βυθού που σχετίζονται με τη γεωλογική υφαλοκρηπίδα. Ούτως ή άλλως, όμως, η Τουρκία έχει πάψει εδώ και χρόνια να επικαλείται γεωμορφολογικά κριτήρια
6. Εάν δεν βοηθά στην επίλυση των ελληνοτουρκικών σχέσεων, γιατί επιθυμούμε την κήρυξη ΑΟΖ;Την Ελλάδα συμφέρει η θέσπιση ΑΟΖ για τους ακόλουθους επτά λόγους:
o Διασφαλίζει την πολιτική και οικονομική ενότητα του ελλαδικού χώρου, τις ηπειρωτικές περιοχές με τα νησιά.
o Προστατεύει το θαλάσσιο περιβάλλον (π.χ. από πετρελαιοκηλίδες) που είναι και ο μόνος πλούτος του Αιγαίου τον οποίο πραγματικά εκμεταλλευόμαστε μέσω του τουρισμού.
o Βοηθά στην αντιμετώπιση της καταστροφής των αλιευτικών πεδίων του Αιγαίου που υπεραλιεύονται συστηματικά πέραν των 6 μιλίων από τις ακτές μας.
o Προσφέρει δυνατότητες οικονομικής εκμεταλλεύσεως πέραν της αιγιαλίτιδας ζώνης μέσω π.χ. της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ρεύματα, ύδατα και ανέμους.
o Έχει ως βάση της το στοιχείο της αποστάσεως από τις ακτές και μόνον. Έτσι καταρρίπτει οποιοδήποτε τουρκικό επιχείρημα για γεωμορφολογικά στοιχεία του βυθού της θάλασσας που θα μπορούσαν να συνδεθούν με την υφαλοκρηπίδα.
o Κλείνει θέματα που δυνητικά θα μπορούσαν να εγερθούν στο μέλλον στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, όπως αυτό της ΑΟΖ.
o Προσφέρει μεγαλύτερη ισχύ σε ένα κράτος η πρόσκτηση αυξημένων αρμοδιοτήτων στις θάλασσες που το περιβάλλουν
7. Γιατί διαδοχικές ελληνικές κυβερνήσεις δεν κήρυξαν ΑΟΖ μέχρι σήμερα;Οφείλεται καθαρά στη φοβική στάση της ελληνικής πλευράς. Η στάση αυτή δεν περιορίζεται μόνον στην ΑΟΖ. Το ίδιο συμβαίνει εδώ και χρόνια με:
o την αύξηση των ελληνικών χωρικών υδάτων (η Ελλάδα είναι το μοναδικό από τα 149 παράκτια κράτη του πλανήτη που έχουν δυνατότητα να επεκτείνουν τα χωρικά τους ύδατα στα 12 μίλια, που δεν έχει ασκήσει αυτό το δικαίωμα),
o την αποφυγή υιοθετήσεως ευθειών γραμμών βάσεως που θα επέτρεπε την αύξηση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης περίπου κατά 5%.
o την άρνηση θεσπίσεως ελληνικής εθνικής ζώνης αποκλειστικής αλιείας 12 μιλίων, παρ’ ότι το έχει ζητήσει η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δύο φορές (Κανονισμοί της ΕΚ/ΕΕ 3760/1992 & 2371/2002)
o τις ανενόχλητες θρασύτατες υπερπτήσεις τουρκικών αεροσκαφών πάνω από τα νησιά του Αιγαίου.
Ουσιαστικά, από το 1980 που διεκόπησαν οι ελληνοτουρκικές διαπραγματεύσεις, η Ελλάδα, προκειμένου να αποφύγει εντάσεις με την Τουρκία, επέλεξε την πλήρη αποχή από κάθε δραστηριότητα πέραν των ελληνικών χωρικών υδάτων.
8. Ποιές κινήσεις πρέπει να κάνουμε, όταν κηρύξουμε ΑΟΖ;Εν σχέσει προς την ΑΟΖ τρία πράγματα έχουν σημασία: η κήρυξη, η εφαρμογή και η οριοθέτηση. Από τις θέσεις των κομμάτων είναι περίπου σαφές ότι η επόμενη βουλή θα προχωρήσει στην κήρυξη ΑΟΖ. Αυτό δεν αρκεί. Με δεδομένο ότι η οριοθέτηση της ΑΟΖ είναι εξαιρετικά δύσκολη (και στην περίπτωση της Τουρκίας μάλλον απίθανη), το βάρος πρέπει να πέσει στους τρόπους εφαρμογής της ΑΟΖ. Αυτή θα μπορούσε να περιλαμβάνει την αυστηρή εφαρμογή κανόνων περιβαλλοντικής προστασίας των πλοίων που ρυπαίνουν εντός της ΑΟΖ• την πρόταση στην ΕΕ αφ’ ενός να θεσπίσει εντός της ΑΟΖ «προστατευόμενες περιοχές αλιείας» εντός των οποίων θα απαγορεύονται ή θα περιορίζονται ορισμένες μέθοδοι αλιείας και αφ’ ετέρου να αναγνωρίσει ως «τόπους κοινοτικής σημασίας» του Δικτύου Natura, υποθαλάσσιες περιοχές• τη θέσπιση αλιευτικής ζώνης στο Αιγαίο 12 μιλίων και πιθανόν τη θέσπιση de facto “αρχαιολογικής ζώνης” έως 24 μίλια. Σε άλλη περίπτωση ελλοχεύει ο κίνδυνος η ΑΟΖ να θεσπισθεί εν χορδαίς και οργάνοις και στη συνέχεια να μείνει κενό γράμμα.
9. Χρειάζεται να κηρύξουμε ΑΟΖ για να μπορέσουμε να εκμεταλλευθούμε πετρέλαιο ή φυσικό αέριο που βρίσκεται έξω από την ελληνική αιγιαλίτιδα ζώνη;
Κατηγορηματικά όχι! Οι πόροι αυτοί βρίσκονται στο υπέδαφος κάτω από τον βυθό της θάλασσας και καλύπτονται πλήρως από το καθεστώς της υφαλοκρηπίδας.
10. Ποιό είναι το πρόβλημα με το Καστελόριζο;Η τοποθεσία του νησιωτικού συμπλέγματος της Μεγίστης (Καστελόριζο) επιτρέπει στις υφαλοκρηπίδες Ελλάδος και Κύπρου να εφάπτονται. Αντιστοίχως, η τουρκική υφαλοκρηπίδα περιορίζεται σε μία τριγωνική περιοχή ανάμεσα στη Ρόδο και στο Καστελόριζο. Προϋπόθεση είναι το όριο της υφαλοκρηπίδας να χαραχθεί επί τη βάσει της μέσης γραμμής/γραμμής ίσης αποστάσεως μεταξύ των τουρκικών ακτών και του Καστελόριζου, της Ρόδου, της Καρπάθου και της Κρήτης. Η Τουρκία, προφανώς, αντιδρά σε μία τέτοια οριοθέτηση. Για αυτό το λόγο επεδίωξε κατά τις διερευνητικές συνομιλίες της περιόδου 2010-2011, μεταξύ των δύο χωρών, να απομονώσει το Καστελόριζο, ως ευρισκόμενο στην ανατολική Μεσόγειο, από τα υπόλοιπα ελληνικά νησιά. Η απάντηση στις τουρκικές επιδιώξεις είναι ότι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας (και της ΑΟΖ, οψέποτε θεσπισθεί) θα πρέπει να είναι συνολική και όχι αποσπασματική και να αφορά ενιαία σε όλο το μήκος των ελληνοτουρκικών θαλασσίων συνόρων, από το δέλτα του Έβρου έως και τη Στρογγύλη ανατολικά του Καστελόριζου.
* Ο Άγγελος Συρίγος είναι Επ. Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου & Εξωτερικής Πολιτικής στο
Πάντειο Πανεπιστήμιο
Πηγή: infognomonpolitics
