Του Γιάννη Βαρουφάκη
Κάθε
Πέμπτη βράδυ, που κάθομαι να γράψω το Δελτίο Κρίσης της Παρασκευής,
ψάχνω να βρω λίγο φως στο σκοτάδι για να μην αναγκαστώ, άλλη μια
Παρασκευή, να σας μαυρίσω την καρδιά. Συστηματικά αποτυγχάνω. Σήμερα,
νομίζω ότι θα τα καταφέρω. Ίσως βοηθά το γεγονός ότι σας γράφω από την
Οτάβα (την Καναδική πρωτεύουσα), με την απόσταση από την θλιμμένη
μας....
πατρίδα να βοηθά. (*) Ίσως
το ότι, κάποια στιγμή, τα μάτια του ανθρώπου, αν υπάρχει η λαχτάρα,
καταφέρνουν να «δουν» φως ακόμα και στο πιο πηχτό σκοτάδι. Ό,τι και να
«φταίει» πάντως, σήμερα σας επιφυλάσσω μόνο καλά νέα!
Για
να καταφέρω να κρατήσω την υπόσχεσή μου, δεν θα αναφερθώ καθόλου στα
«δικά» μας. Θα διαγράψω από την μνήμη μου PSI, έλληνες πολιτικούς
τε και «τεχνοκράτες» κλπ. Αντί για όλα αυτά θα σταθώ σε σπουδαίες
εξελίξεις, τουλάχιστον σε επίπεδο δηλώσεων και συζητήσεων, που συνέβησαν
αυτές τις μέρες εκτός Ελλάδας και που μου έδωσαν λόγο να αφεθώ σε μια
μικρή αίσθησης αισιοδοξίας.
Πραγματικά,
τις μέρες που πέρασαν, συνέβη κάτι που δεν θα το πίστευα πριν μερικούς
μήνες. Ο «άξονας του κακού» λύγισε κάτω από το βάρος της παγκόσμιας και
της ευρωπαϊκής Κρίσης. Έβαλε νερό στο κρασί του. ¨Όχι πολύ αλλά αρκετό.
Εγκατέλειψε (τουλάχιστον στα λόγια) την μανιώδη προσήλωσή του στην
Σκοτεινή Πλευρά (θυμάστε το dark side of the Force, στο Star Wars;).
Ποιός
είναι ο «άξονας του κακού» που λύγισε; Και τι ακριβώς αναίρεσε; Η
απάντηση είναι: Το δίδυμο του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας (συν μια
σειρά από άλλους «συμβαλλόμενους» διεθνείς οργανισμούς) το οποίο, με ένα
μπαράζ δηλώσεων, απομακρύνεται εμμέσως πλην σαφώς από την λογική της
λιτότητας ως το εργαλείο καταπολέμησης της Κρίσης.
Όποιος
παρακολουθεί την συμπεριφορά του δίδυμου αυτού (ΔΝΤ και Παγκόσμιας
Τράπεζας) από το 1980 και έπειτα, θα έχει παρατηρήσει μια συγκεκριμένη
άποψη-πολιτική την οποία το τρομερό αυτό δίδυμο εφάρμοζε συστηματικά σε
όποια χώρα είχε την ατυχία να δεχθεί την επίσκεψη των απεσταλμένων του: Ο
μόνος δρόμος προς την επιστροφή από μια κρίση χρέους ήταν η άνευ
ενδοιασμού λιτότητα παντού (στις κοινωνικές παροχές, στους μισθούς και
τις συντάξεις, στην υγεία, στην παιδεία κλπ). Όποιοι τόλμαγαν να
διαμαρτυρηθούν ότι η πολιτική λιτότητας
(α)
διαρρηγνύει τον κοινωνικό ιστό και καταστρέφει την κοινωνική συνοχή,
και (β) μπορεί να λειτουργήσει σαν μπούμερανγκ επιδεινώνοντας το δημόσιο
χρέος μιας χώρας που έχει πιαστεί στην δίνη της ύφεσης, αγνοούνταν
επιδεικτικά.
Έτσι,
σε δεκάδες χώρες ανά τον κόσμο, το δίδυμο ΔΝΤ και Παγκόσμιας Τράπεζας
έσπερνε για χρόνια πολλά τον σπόρο της λιτότητας εκεί που πρώτα είχε
οργώσει το άροτρο της κρίσης. Αρχικά στον Τρίτο Κόσμο (που βούλιαξε σε
χρέη όταν, στα τέλη της δεκαετίας του ’70, τα επιτόκια
πενταπλασιάστηκαν), κατόπιν σε χώρες όπως το Μεξικό, η Λατινική Αμερική,
με τελευταίο και πιο αποκρουστικό παράδειγμα την Ν.Α. Ασία και,
βεβαίως, την Αργεντινή. Μάλιστα, ήταν τόσο αποκρουστικό το πέρασμα του
δίδυμου από την Ν. Κορέα και την Αργεντινή (την περίοδο 1998-2000), που
το ΔΝΤ παρά λίγο να πάψει να υφίσταται. Γιατί; Επειδή τα κράτη έκαναν
σκοπό της «ζωής» τους να μην χρειαστεί ποτέ ξανά να ζητήσουν την βοήθεια
είτε του ΔΝΤ είτε της Παγκόσμιας Τράπεζας. Οπότε, από το 2000 μέχρι την
Κρίση του 2008, το ΔΝΤ έμεινε, ουσιαστικά, άπραγο. Το ίδιο, λίγο πολύ
και η Παγκόσμια Τράπεζα η οποία, για να σας δώσω ένα παράδειγμα, το 2007
(την χρονιά πριν το Κραχ του 2008) έδωσε δάνεια, σε ολόκληρο τον
πλανήτη, λιγότερα από τα χρήματα που επένδυσε η Κίνα μόνον στην… Αγκόλα!
Η
Κρίση του 2008, και η μετεξέλιξή της στην Κρίση της ευρωζώνης, έδωσε
στο ΔΝΤ μια νέα ευκαιρία, την οποία και άδραξε: να βάλει πόδι στην
ευρωζώνη. Δεν έχω καμία αμφιβολία ότι τον Μάιο του 2010 οι υψηλά
ιστάμενοι του ΔΝΤ δεν πίστεψαν στο Μνημόνιό μας (κι ας το είχαν διαβάσει
πολύ καλά, αντίθετα με κάποιους άλλους). Απλά, δέχθηκαν να παίξουν τον
ρόλο που ζήτησε από αυτούς να παίξουν η Γερμανία – μόνο και μόνο για να
βρουν ξανά λόγο ύπαρξης (μετά την περίοδο απραγίας και «υπαρξιακής
κρίσης» τα χρόνια που ακολούθησαν το φιάσκο με την Αργεντινή). [Σε
συζητήσεις που είχα από τότε (Μάη του 2010) με ανθρώπους του ΔΝΤ ήταν
ξεκάθαρο ότι δεν πίστευαν ούτε στο ελληνικό Μνημόνιο ούτε και στην
συνολική ευρωπαϊκή προσέγγιση στην Κρίση της ευρωζώνης. Απλά μας το
επέβαλαν κυνικά, λειτουργώντας ως «εκτελεστές» συμβολαίου.]
Όταν
ο Strauss-Kahn αντικαταστάθηκε από την Christine Lagarde, δεν σας κρύβω
ότι φοβήθηκα πως το ΔΝΤ μπορεί να αρχίσει ξανά να πιστεύει στην
πολιτική λιτότητας (για χώρες με δυσβάσταχτα χρέη, όπως η Ελλάδα) την
οποία πρέσβευε επισήμως – και μας επέβαλε. Έσφαλα. Υπό την κα Lagarde,
λόγω της σοβαρότητας της Κρίσης, το ΔΝΤ όχι μόνο δεν άρχισε να
ξανα-πιστεύει ότι η λιτότητα είναι η λύση αλλά, φευ, αυτή την εβδομάδα
άρχισε να μιλάει (για πρώτη φορά από το 1971) εναντίον της πίστης στην
λιτότητα!
Μήπως
έπαθε κάποια παράκρουση η κα Lagarde; Μήπως πρόκειται για μια περαστική
μεταβολή της στάσης του ΔΝΤ; Όχι. Πρόκειται για συντεταγμένη αλλαγή
πλεύσης του έως πρότινος «άξονα του κακού». Το λέω αυτό επειδή την ίδια
βδομάδα είχαμε δηλώσεις που θέτουν υπό αμφισβήτηση την σοφία της
λιτότητας από: (1) επίσημη έκθεση του ΔΝΤ, (2) την κα Lagarde, (3) τον
κ. Robert Zoelick, Πρόεδρο της Παγκόσμιας Τράπεζας (σε άρθρο του στους
Financial Times), και (4) κοινή δήλωση ανάλογου περιεχόμενου από την κα
Lagarde, τον κ. Zoelick καθώς και τους επί κεφαλής των εξής οργανισμών:
τον Οργανισμό Διεθνούς Εμπορίου, του Διεθνούς Οργανισμού Υγείας, του
Συμβουλίου για την Χρηματοπιστωτική Σταθερότητα (Financial Stability
Board), του ΟΟΣΑ, της Αφρικανικής Τράπεζας Ανάπτυξης, του Προγράμματος
Τροφίμων του ΟΗΕ και του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας.
Θα
ξεκινήσω με μια παράγραφο από το κείμενο που φέρει όλες αυτές τις
βαριές υπογραφές: «Οι κυβερνήσεις» αναφέρει «πρέπει να διαχειριστούν τα
δημοσιονομικά ελλείμματα με στόχο την βελτίωση, και όχι την μείωση, της
προοπτικής για μεγέθυνση και απασχόληση. Η διαχείριση αυτή πρέπει να
γίνεται με τρόπο κοινωνικά ευαίσθητο. Η αύξηση της ανισότητας μας καλεί
να δώσουμε πιο μεγάλη προσοχή σε μοντέλα μεγέθυνσης που αγκαλιάζουν
περισσότερους ανθρώπους. Πρέπει να πετύχουμε χειροπιαστές βελτιώσεις στο
επίπεδο διαβίωσης και στην κοινωνική συνοχή.» Δηλαδή το ακριβώς
αντίθετο εκείνου που επιχειρείται σήμερα στην Ελλάδα και την ευρωζωνική
περιφέρεια!
Περνάω τώρα στο κείμενο του ΔΝΤ:
«Εκείνες οι προηγμένες χώρες που καταφέρνουν να δανείζονται με πολύ
χαμηλά επιτόκια, ή έχουν γενικά περιθώριο για να αυξήσουν τον δανεισμό
τους, συμπεριλαμβανομένων χωρών της ευρωζώνης (σημ. αναφέρεται
καθαρότατα στην Γερμανία), πρέπει να ξανασκεφτούν τον ρυθμό της μείωσης
των ελλειμμάτων τους. Αν παρακάνουν την μείωση αυτή, βραχυπρόθεσμα, ώστε
να αντισταθμίσουν απώλειες φόρων, τότε θα καταφέρουν να μειώσουν την
οικονομική δραστηριότητα, να χάσουν την λαϊκή υποστήριξη για προσαρμογή
και να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη των αγορών.»
Και
σαν να μην έφτανε αυτό, το ΔΝΤ συνεχίζει: «Η σφικτή δημοσιονομική
πολιτική χρειάζεται για να αντιμετωπιστεί το χρέος που δημιουργήθηκε τα
χρόνια των παχιών αγελάδων. Όμως πρέπει να ασκηθεί με αργούς ρυθμούς που
να δίνουν την ευκαιρία για αύξηση της παραγωγής και της απασχόλησης.»
Δηλαδή,
το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα και μια σειρά από άλλοι οργανισμοί, την
εβδομάδα που μας πέρασε, συντόνισαν τις φωνές τους για να πουν το εξής
απλό, αλλά και συνάμα πρωτάκουστο: Η Γερμανία πρέπει να σταματήσει να
πνίγει την ελλειμματική ευρωζώνη με μια πολιτική λιτότητα η οποία
υποσκάπτει τις ελπίδες για ανάκαμψη με αποτέλεσμα: (α) να απομακρύνεται
ακόμα περισσότερο ο στόχος της μείωσης του χρέους (ως ποσοστό του ΑΕΠ)
και (β) την απώλεια της κοινωνικής συνοχής και της πολιτικής
νομιμοποίησης που έχει ανάγκη η προσαρμογή.
Θα
μου πείτε: Λόγια, λόγια, λόγια. Στην πράξη, οι άνθρωποι του ΔΝΤ που
βρίσκονται εδώ στην Αθήνα, την ίδια ώρα, απαιτούν να μειωθούν οι
κατώτατοι μισθοί, να συρρικνωθεί κι άλλο το ΑΕΠ της χώρας, να διαλυθεί
ό,τι ψήγμα κοινωνικής «συνοχής» μας έχει μείνει. Δεν διαφωνώ. Όμως, θέλω
να πιστεύω ότι τόσο συντονισμένες ανακοινώσεις ίσως προαναγγέλλουν μια
διαμάχη στο εσωτερικό της τρόικα που δεν θα επηρεάσει την συμπεριφορά
των εν Αθήναις «κατώτερων» υπαλλήλων της παρά μόνο εφόσον επέλθει κάποια
συμφωνία και με την κα Μέρκελ.
Πάντως,
ελπίζω να συμφωνείτε ότι, ό,τι και να σημάνουν τελικά οι συντονισμένες
αυτές δηλώσεις, αποτελούν μια λεπτή αλλά υπαρκτή αχτίδα στο σκότος των
ημερών. Αυτή η πεποίθηση ενισχύεται από άλλα δύο περιστατικά-δηλώσεις:
Το ένα αφορά τον Mario Monti, τον νέο Ιταλό πρωθυπουργό, ενώ το άλλο τον
Robert Zoelick, Πρόεδρο της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Ξεκινώντας
από τον κ. Monti, θεωρώ ελπιδοφόρο που επέλεξε να πει ξεκάθαρα στην
Γερμανία ότι, ό,τι και να κάνει η Ιταλία, όσο και να «μεταρρυθμιστεί», η
σημερινή δομή του ευρώ δεν θα την αφήσει να παραμείνει στις αγορές.
Χρειάζεται βοήθεια από την ΕΚΤ και τις πλεονασματικές χώρες. Πρόκειται
για μια γενναία κίνηση για κάποιους, για κίνηση απελπισίας για κάποιους
άλλους. Έγκυρος συνομιλητής του κ. Monti μου λέει ότι ο Ιταλός
πρωθυπουργός θεωρεί πως η ώρα των ευρωομολόγων δεν είναι μακρυά. Η
Γερμανία δεν είναι ακόμα έτοιμη. Προς το παρόν αποδέχεται να αφήνει την
ΕΚΤ να κόβει χρήμα με την σέσουλα και να το δίνει, μέσω των τραπεζών,
στα καταρρέοντα κράτη όπως η Ιταλία και η Ισπανία (κάτι που εξηγεί γιατί
έχουν ηρεμήσει τα spreads). Ο κ. Monti θεωρεί ότι αυτό είναι το πρώτο
βήμα: Όταν η Γερμανία καταλάβει την υποκρισία του να έχουμε μια ΕΚΤ που
(υποτίθεται) δεν χρηματοδοτεί τα κράτη, όταν η ΕΚΤ κάνει ακριβώς αυτό,
τότε ίσως να αποδεχθεί την ιδέα του ευρωομόλογου.
Η
δική μου ελπίδα είναι ότι, όταν θα είναι «έτοιμη» η Γερμανία (και
εφόσον η ευρωζώνη δεν έχει καταρρεύσει ακόμα), το ευρωομόλογο δεν θα
είναι έκδοσης όλων των κρατών μαζί αλλά της ΕΚΤ (όπως σας έχω κουράσει
να λέω). Γιατί; Επειδή έτσι θα πετύχουμε με έναν σμπάρο δυο τρυγόνια:
Και δεν θα χρειαστεί να εγγυώνται τα δάνεια της περιφέρειας οι γερμανοί
(καθώς τα ευρωομόλογα θα τα εκδίδει η ΕΚΤ) και θα μπορεί να γίνεται
χρήση αυτών των ευρωομολόγων (της ΕΚΤ) για να συγχρηματοδοτείται ένα
μόνιμο πανευρωπαϊκό επενδυτικό πρόγραμμα από κοινού με την Ευρωπαϊκή
Τράπεζα Επενδύσεων (την ΕΤΕπ). (Ναι, άλλη μια φορά αναφέρω την πρόταση που έχουμε κάνει εδώ με τον Stuart Holland.)
Από πού προκύπτει αυτή η ελπίδα; Από δυο «εδάφια» στην πρόσφατη επιστολή του Robert Zoelick, Πρόεδρου της Παγκόσμιας Τράπεζας, στους Financial Times. Σε αυτήν αναφέρει τα εξής:
«Όταν
μετά τον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο ο υπουργός οικονομικών των ΗΠΑ
Alexander Hamilton αποφάσισε να αναλάβει η Ομοσπονδία τα χρέη των
ελλειμματικών πολιτειών, ανακοίνωσε ότι αυτό θα γίνει μόνο μία φορά.
Κατόπιν, οι πολιτείες θα έπρεπε να υπόκεινται στην πειθαρχία της αγοράς.
Αμερικανικές πολιτείες ήταν πλέον δυνατόν να χρεοκοπήσουν – και
χρεοκόπησαν. Ο στόχος της Γερμανίας πρέπει να είναι να κρατήσει τα
κράτη-μέλη υπό την πειθαρχία των αγορών. Όμως ως ένα κίνητρο για να
γίνουν αποδεκτές οι μεταρρυθμίσεις, η Γερμανία θα μπορούσε να προτείνει
ένα ευρωομόλογο το οποίο να εξυπηρετήσει ένα μέρος των παλαιών χρεών
τους.» (Βλέπετε την ομοιότητα με την 1η πολιτική που προτείναμε εδώ, τον Νοέμβρη του 2011;)
Και
πως δεν θα ξαναπροκύψουν συστηματικά ελλείμματα στα κράτη-μέλη της
περιφέρειας, σύμφωνα με τον κ. Zoelick; Να τι απαντά ο ίδιος:
«Η
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υποστηριζόμενη από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα
Επενδύσεων, θα πρέπει να θέσει τα ανά την Ευρώπη αδιάθετα κεφάλαια στην
υπηρεσία των επενδύσεων που είναι αναγκαίο να ακολουθούν τις δομικές
μεταρρυθμίσεις.» (Βλέπετε την ομοιότητα με την 3η πολιτική που
προτείναμε εδώ;)
Είπαμε:
Μπορεί όλα αυτά, το μπαράζ των πιο πάνω δηλώσεων από τον (θα ήθελα να
πιστεύω) τέως «άξονα του κακού», να μην βγάλουν πουθενά. Να αποδειχθούν
λόγια που τα συμπαρασύρει και τα σκορπά η θύελλα της Κρίσης. Πάντως,
νομίζω να συμφωνήσετε: όταν τέτοιες δηλώσεις προβάλλονται στο παρασκήνιο
της απόλυτης μαυρίλας μας, φαντάζουν σαν μια όμορφη ηλιαχτίδα.
protagon.gr
